Koncepcja sektorowych ram kwalifikacji (SRK) jest nierozerwalnie związana z Polską Ramą Kwalifikacji (PRK). PRK jest kluczowym elementem polskiego systemu kwalifikacji – to prace nad opracowaniem ramy zapoczątkowały ciąg zdarzeń, który doprowadził do utworzenia ZSK.
PRK stanowi także punkt odniesienia do wszystkich kwalifikacji włączanych do systemu, zarówno dotyczących kształcenia formalnego na szczeblu podstawowym, średnim, zawodowym i wyższym, jak i tzw. kwalifikacji rynkowych, nadawanych przez wszelakie instytucje, takie jak: organizacje branżowe, firmy szkoleniowe, izby gospodarcze itd. Rama służy do nadawania tym kwalifikacjom poziomów, a w konsekwencji pozwala na ich porównywanie, w tym także z kwalifikacjami nadawanymi w innych krajach europejskich.
Pilotażowe prace nad przypisywaniem poziomów do kwalifikacji, prowadzone w latach 2012‒2014, pokazały, że choć PRK zasadniczo dobrze spełnia swoją funkcję, to wskutek swojej uniwersalności czasami gubi niuanse sektorowe. Przykładowo, zapisy takie jak: „zna i rozumie typowe i inne często stosowane metody i technologie stosowane przy wykonywaniu zadań zawodowych” czy „potrafi wykonywać działania składające się na niezbyt złożone zadania zawodowe”, są inaczej rozumiane przez przedstawicieli branży turystycznej, w inny sposób przez budowlańców, a jeszcze inaczej przez lekarzy i pielęgniarki. To doświadczenie dało podwaliny do opracowania sektorowych ram kwalifikacji.
Idea sektorowej ramy kwalifikacji jest następująca: stanowi ona rozwinięcie PRK w sposób pozwalający na jej dostosowanie do specyfiki danego sektora gospodarki. Wiąże się to przede wszystkim z wykorzystaniem typowej dla niego terminologii (z tego względu SRK określa się czasem jako „tłumaczenie PRK na język sektora”), a także z dostosowaniem zakresu i szczegółowości.
SRK – narzędzie od sektora dla sektora
Do końca 2020 roku we współpracy z Instytutem Badań Edukacyjnych opracowano 16 projektów sektorowych ram kwalifikacji w sektorach: turystyki, sportu, IT, telekomunikacji, bankowości, budownictwa, usług rozwojowych, przemysłu mody, handlu, zdrowia publicznego motoryzacji, przemysłu chemicznego, rolnictwa, górnictwa, energetyki oraz nieruchomości.
Publikacje SRK do pobrania tutaj
Ramy różnią się między sobą liczbą poziomów (zob. rysunek), szczegółowością opisów, a nawet objętością. Te sektory, w których procesy są wyjątkowo złożone, wymagają zaangażowania dużej liczby pracowników zatrudnionych na różnorodnych stanowiskach (jak budownictwo) lub obejmują odrębne, zróżnicowane podsektory (np. turystyka), mają bardzo rozbudowane zapisy. Inne, jak bankowość czy usługi rozwojowe, są sformułowane w sposób bardziej zwięzły. Wszystko to jest skutkiem podstawowego zamysłu – SRK ma odzwierciedlać specyfikę konkretnego sektora i odpowiadać na jego potrzeby.
Z zamysłem tym jest też związane podstawowe założenie przyjęte w pracach: SRK jest narzędziem od sektora dla sektora. Po pierwsze, opracowanie każdej ramy jest poprzedzone konsultacjami – czyli, SRK nie powstanie, jeśli przez środowiska interesariuszy sektorowych nie zostanie wyrażona potrzeba jej stworzenia. Po drugie, prace są realizowane z bezpośrednim udziałem szerokiego grona reprezentantów sektora. Przykładowo, w skład zespołu ekspertów opracowującego Sektorową Ramę Kwalifikacji dla Górnictwa weszli przedstawiciele najważniejszych spółek węglowych (Jastrzębska Spółka Węglowa SA, KGHM Polska Miedź SA, Lubelski Węgiel „Bogdanka” SA, Tauron Polska Energia SA), najważniejszych uczelni kształcących na wydziałach górniczych (Akademia Górniczo-Hutnicza, Politechnika Śląska), szkół zawodowych, a także kluczowej dla sektora instytucji nadzoru ‒ Wyższego Urzędu Górniczego. Dzięki temu możliwe jest opracowanie takiej SRK, która będzie zrozumiała dla pracodawców i pracowników sektora, a dzięki temu będzie użyteczna dla rozwoju kwalifikacji.
Niniejszy artykuł jest pierwszym z cyklu, który ma na celu przedstawienie idei, procesów i zastosowania sektorowych ram kwalifikacji. W kolejnych artykułach zostaną szczegółowo omówione poszczególne aspekty. Opisany zostanie dokładnie proces powstania sektorowej ramy kwalifikacji, od rekrutacji i powołania zespołu ekspertów, przez badania i analizy kompetencji pracowników, po konsultacje środowiskowe gotowego produktu. Zostaną też omówione zasady podejmowania decyzji dotyczących wyboru sektorów, dla których zostaną przygotowane SRK. Osobny artykuł będzie poświęcony aspektom prawnym: każda sektorowa rama kwalifikacji może zostać formalnie, w drodze rozporządzenia, włączona do ZSK – szczegółowo zostanie opisany cały proces prowadzący do tego celu.
Faktyczne potrzeby kompetencyjne sektora
Omówione zostaną także rezultaty działań związanych z wykorzystaniem SRK do rozwoju ZSK oraz zarządzania zasobami ludzkimi w sektorach. Dotychczas zrealizowano pięć pilotażowych przedsięwzięć, mających na celu zastosowanie SRK do procesów kadrowych w konkretnych przedsiębiorstwach (dla sektorów telekomunikacji, bankowości, budownictwa, przemysłu mody i turystyki), a także opracowano trzy tzw. sektorowe mapy kwalifikacji, dla sektorów sportu, IT i górnictwa.
Kilkuletnie doświadczenie w realizacji sektorowych ram kwalifikacji pozwala na sformułowanie dwóch wniosków. Po pierwsze, uwzględnienie kontekstu sektorowego jest kluczowe, jeśli ZSK ma odpowiadać na faktyczne potrzeby kompetencyjne pracodawców. Po drugie, sektorowe ramy kwalifikacji są narzędziem, które pozwala na skuteczne osiągnięcie tego celu.
Autor: Andrzej Żurawski
Współpraca: Mateusz Panowicz, Dawid Dymkowski
Pobierz wszystkie artykuły z Kwartalnika ZSK 1/2021
Bibliografia:
Ustawa z dnia 22 grudnia 2015 roku o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji (tekst jednolity ‒ Dz.U. 2020, poz. 226).
Chłoń-Domińczak A., Sławiński S., Kraśniewski A., Chmielecka E. (2018). Polska Rama Kwalifikacji, Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych.
Szymczak A., Trawińska-Konador K., Żurawski A. (2020). Tworzenie sektorowych ram kwalifikacji w Polsce (materiał niepublikowany).
