W Zintegrowanym Rejestrze Kwalifikacji kwalifikacje rynkowe z pierwszym lub drugim poziomem Polskiej Ramy Kwalifikacji (PRK) stanowią zdecydowaną mniejszość. Poziom pierwszy lub drugi PRK odnoszą się do prostych czynności wykonywanych pod nadzorem w przewidywalnych warunkach pracy. Nie wskazują przy tym na możliwości intelektualne osób zainteresowanych jej potwierdzeniem, ale na stopień skomplikowania wymaganych dla niej umiejętności. I takimi kryteriami kierują się eksperci przypisujący poziom PRK do kwalifikacji rynkowych. Obecnie w ZRK znaleźć można między innymi kwalifikacje: Pakowanie posiłków i pomoc w dostarczaniu do odbiorcy (PRK1), Wstępna i cieplna obróbka mięsa i ryb (PRK 1), Asystowanie w organizacji wydarzeń sportowych dla osób z niepełnosprawnościami (PRK 2), Asystowanie w przygotowaniu potraw (PRK 2).
Budowanie potencjału na rynku pracy
Warto przyjrzeć się bliżej, w jaki sposób kwalifikacje rynkowe z 1 i 2 poziomem PRK mogą być pomocne w budowaniu potencjału na rynku pracy, zarówno w odniesieniu do oczekiwań pracowników w stosunku do pracy, jak i pracodawców w stosunku do pracowników.
Jeśli kwalifikacje rynkowe potraktujemy jako wskaźniki poziomów kompetencji w danym obszarze zawodowym, to wiązki kwalifikacji z różnymi poziomami Polskiej Ramy Kwalifikacji będą wskazywać drogę rozwoju zawodowego. Na przykład od osoby wykonującej proste czynności w przewidywalnych warunkach pod nadzorem bardziej doświadczonego pracownika, po osobę samodzielną, działającą w warunkach nieprzewidywalnych i projektującą warunki pracy podległego zespołu.
W związku z powyższym można założyć, że pracownik posiadający kwalifikacje rynkowe z pierwszym lub drugim poziomem Polskiej Ramy Kwalifikacji to osoba znająca specyfikę wykonywania danej pracy, będąca członkiem zespołu zarządzanego przez kogoś innego, której praca jest na tyle ważna, że bez wykonywanych przez nią działań zakładany efekt końcowy nie zostanie osiągnięty. Z czasem, dzięki rozwojowi swoich kompetencji i potwierdzaniu umiejętności, osoba ta może stać się pracownikiem zarządzającym.
Taki sposób działania może odpowiadać amerykańskiemu podejściu do rynku pracy. Nawet jeśli patrzymy na niego wyłącznie przez pryzmat seriali i filmów, to bardzo wyraźnie widać, że promowane jest tam podejmowanie pracy dorywczej przez młodzież w wieku szkolnym i nie chodzi tu wyłącznie o uczniów szkół kształcących w określonych zawodach, a o młodzież ze szkół ogólnokształcących. Nawet jeśli podejmowana przez nich praca nie jest ściśle związana z obraną ścieżką edukacyjną, to pozwala młodemu człowiekowi poznać specyfikę zatrudnienia oraz rozwijać transferowalne kompetencje miękkie, jak na przykład praca w grupie czy radzenie sobie ze stresem. Pomaga mu też zaznajomić się z regułami obowiązującymi na rynku pracy, jak chociażby punktualność, odpowiedzialność za powierzone zadania, wykonywanie zadań zleconych przez innych, szacunek dla pracy innych osób.
Młodzi Polacy na rynku pracy
Badania pokazują, że w Polsce młodzi ludzie zaczynają pracę w wieku 22 lat, podczas gdy ich rówieśnicy z Unii Europejskiej dwa lata wcześniej (zob. Większe możliwości dla młodych na rynku pracy).
Sytuację na rynku pracy polskiej młodzieży w wieku 15−29 lat na tle innych państw Unii Europejskiej przedstawia poniższy wykres (zob. Badanie Eurostat dotyczące sytuacji młodych ludzi w edukacji formalnej i na rynku pracy 2021 r.). Widać na nim, że procent młodzieży uczącej się i jednocześnie pracującej jest dość niski w porównaniu z innymi krajami Unii Europejskiej takimi jak Holandia, Dania, Finlandia, Niemcy, Malta czy Estonia.
Na wykresie pokazano, w podziale na grupy państw, jak nakłada się na siebie aktywność na rynku pracy z uczestnictwem w procesie edukacji w omawianej grupie wiekowej. Polska znalazła się w pierwszej grupie. Obserwuje się tu małe uczestnictwo w rynku pracy osób uczących się w wieku 15−29 lat. Autorzy raportu wskazują dwie możliwe przyczyny takiego stanu rzeczy. Z jednej strony przyczyną może być wstrzymywanie się z poszukiwaniem pierwszej pracy do czasu ukończenia edukacji lub niedostępność pracy możliwej do podjęcia przez uczniów: z elastycznym grafikiem i w niepełnym wymiarze godzin.
Źródło: Badanie Eurostat dotyczące sytuacji młodych ludzi w edukacji formalnej i na rynku pracy 2021 r.
Z drugiej strony, jak wynika z badania Młodzi Polacy na rynku pracy przeprowadzonego w maju 2022 wśród studentów i absolwentów przez PwC, Well.hr i Absolvent Consulting, młodzi ludzie rozpoczynający swoją przygodę z rynkiem pracy mają bardzo konkretne oczekiwania wobec pracy i pracodawców. Ponad połowa badanych uznała, że wysokie zarobki są jednym z kluczowych aspektów pracy obok zdobywania doświadczenia, poczucia sensu i elastycznych godzin pracy, w tym możliwości pracy zdalnej. Studenci i absolwenci nastawieni są przede wszystkim na wykonywanie pracy zgodnej z profilem wykształcenia (50,4% respondentów).
Co ciekawe, wskazane przez nich kompetencje kluczowe na rynku pracy w przyszłości to otwartość na zmiany i szybka adaptacja w nowych warunkach, łączenie różnych umiejętności, szybkie uczenie się nowych rzeczy, IT i znajomość języków programowania.
Jawi się tu obraz świadomego studenta i absolwenta, z jasnymi i konkretnymi oczekiwaniami wobec rynku pracy i pracodawcy. Biorąc pod uwagę to, kiedy młody człowiek styka się po raz pierwszy z rynkiem pracy, pojawia się pytanie, na czym ta wizja rynku pracy jest budowana i na ile te oczekiwania są realne do osiągnięcia na początkowym etapie kariery zawodowej. Nie dziwi rozczarowanie młodych ludzi rynkiem pracy i rozczarowanie pracodawców młodymi pracownikami mającymi bardzo wygórowane oczekiwania, niewspółmierne z zasobami oferowanymi pracodawcy.
Warto zauważyć, że uczeń bardzo wcześnie musi podjąć decyzję o wyborze ścieżki edukacji, która rzutować będzie na jego karierę zawodową. Podejmując tę decyzję, nie opiera się na doświadczeniu tego, co mu sprawia przyjemność, w czym się odnajduje, co jest dla niego ciekawe, w czym „jest dobry”. Opiera się zazwyczaj tylko na swoich wyobrażeniach lub podpowiedziach otoczenia, w co warto inwestować swoje siły, żeby w przyszłości zapewnić sobie i swoim bliskim dobre życie. Uczeń w Polsce ma się nie rozpraszać innymi działaniami i skupić na nauce.
Wybory zawodowe oparte na doświadczeniu
Jednak myśląc o rozwoju młodego człowieka, warto zadbać o etap doświadczania. Jeśli podejmie zatrudnienie będąc uczniem, w warunkach laboratoryjnych może popatrzeć na siebie z perspektywy rynku pracy, doświadczyć różnych modeli organizacyjnych, różnych zadań zawodowych, a także rozwijać od najmłodszych lat wspomniane wyżej transferowalne kompetencje miękkie. Takie podejście zapewniłoby młodej osobie poczucie komfortu związanego z możliwością zmiany decyzji o ścieżce kariery, bez poczucia ogromnej straty w odniesieniu do włożonego wysiłku i nakładów. A takie poczucie można mieć wtedy, kiedy na przykład pomyśli się o absolwentach szkół średnich ze źle wybranym profilem klasy lub absolwentach studiów licencjackich czy magisterskich, którzy decydują się na podjęcie pierwszego zatrudnienia po zakończeniu ścieżki edukacyjnej. Nie chodzi jednak o to, żeby młodzież ucząca się budowała swoją ścieżkę zawodową w oparciu o posiadane kwalifikacje rynkowe w 1 lub 2 poziomem PRK, ale skorzystała z nich do tego, żeby zaistnieć na rynku pracy i budować swój kapitał na przyszłość.
Jedną z zalet kwalifikacji rynkowych jest to, że oferują elastyczność i możliwość potwierdzania kompetencji bez poczucia, że to wybór na całe życie. Certyfikat kwalifikacji rynkowej jest w tym kontekście ważnym dokumentem mogącym być ekwiwalentem doświadczenia zawodowego, którego wymagają pracodawcy. Pozwoliłby on młodemu człowiekowi wyjść z błędnego koła, jakim jest brak doświadczenia zawodowego jako warunku niezbędnego do znalezienia pracy. Brak doświadczenia oznacza brak możliwości zdobycia pracy, a bez pracy nie można tego doświadczenia zdobyć. Będzie to zarazem element gromadzenia osiągnięć na różnych etapach życia. I nawet jeśli posiadacz kwalifikacji rynkowej: Pakowanie posiłków i pomoc w dostarczaniu do odbiorcy ostatecznie nie zdecyduje się na pracę w tej branży gastronomicznej, to będzie potrafił nazwać nabyte w środowisku pracy kompetencje miękkie, podać ich przykłady na podstawie własnego doświadczenia i zastosować w innej branży.
W związku z powyższym warto docenić kwalifikacje rynkowe z 1 i 2 poziomem PRK. Mogą one być przepustką dla młodzieży uczącej się do zdobycia pierwszych doświadczeń na rynku pracy i rozwijania transferowalnych kompetencji miękkich w warunkach rzeczywistych. Pracodawcy zyskiwaliby pracownika z potwierdzonymi kompetencjami w danym obszarze, a w perspektywie długoterminowej w pełni świadomego i doświadczonego uczestnika rynku pracy dysponującego kompetencjami miękkimi i innymi zasobami potrzebnymi do wykonywania pracy zgodnie z obraną ścieżką kariery.
O autorce:
Agnieszka Grabowska − główna ekspertka do spraw opisu kwalifikacji w Instytucie Badań Edukacyjnych. Absolwentka studiów podyplomowych: Job-Coaching – nowoczesne doradztwo zawodowe i coaching kariery. Od 2010 roku związana z sektorem pozarządowym. Koordynatorka projektów lokalnych i międzynarodowych. Główne obszary zainteresowań to: edukacja pozaformalna, dostępność, młodzież, uczenie międzykulturowe i rynek pracy.
