Dostrzeżenie na rynku zapotrzebowania na kwalifikację rynkową i podjęcie decyzji o złożeniu wniosku o włączenie tej kwalifikacji to pierwszy i najważniejszy krok w drodze do zapełnienia luki na rynku i umożliwienia pracownikom potwierdzania nabytych kompetencji. Pamiętając o tym, że kwalifikacja rynkowa to potwierdzone efekty uczenia się w zakresie wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych, związane z wykonywaniem jakiejś czynności (najczęściej zawodowej), to żeby było możliwe jej zdobycie, efekty uczenia się muszą zostać określone i spisane. Dokonywane jest to podczas opisywania kwalifikacji, czyli m.in. wyróżnienia efektów uczenia się niezbędnych do prawidłowego wykonywania jakiegoś działania oraz dopasowania do nich adekwatnych sposobów potwierdzania ‒ kryteriów weryfikacji, które powinny zostać sprawdzone, czyli potwierdzone w walidacji.
Kwartalnik ZSK – źródło informacji o systemie. Pobierz nowy numer!
Opis kwalifikacji to proces przygotowania informacji o kwalifikacji zgodny z wymogami określonymi w ustawie o ZSK (art. 15). I tak jak do malowania obrazu potrzeba czegoś więcej niż modela, tak do opisu kwalifikacji poza wiedzą o wykonywaniu danej czynności zawodowej, która ma „stać się” kwalifikacją, potrzebujemy odpowiednich narzędzi.
Pierwszym i najważniejszym narzędziem, swoistą kanwą dla opisu kwalifikacji rynkowej, jest formularz opisu. Każda kwalifikacja rynkowa jest komponowana przy użyciu formularza, który zawiera najważniejsze informacje odnoszące się do danej kwalifikacji, w tym wyróżnione dla niej efekty uczenia się oraz wymagania dotyczące metod ich walidowania. Tak przygotowany zbiór informacji stanowi podstawę do złożenia wniosku o włączenie kwalifikacji do ZSK. Dla ułatwienia pracy z formularzem opisu kwalifikacji zostały zawarte w nim wskazówki i podpowiedzi dotyczące informacji, które powinny pojawić się w każdym z pól.
Jeśli jednak sam formularz z krótką instrukcją jego wypełnienia, podobnie jak samo płótno z krótkimi wskazówkami, nie wystarczy komuś do stworzenia pełnego opisu kwalifikacji, z pomocą może przyjść Instytut Badań Edukacyjnych. I mam na myśli nie tylko bezpłatne wsparcie w opisie kwalifikacji, którego IBE udziela od 2016 roku ‒ do skorzystania z niego serdecznie zapraszam ‒ ale również wydane publikacje i udostępnione produkty, o których pokrótce opowiem.
Eksperci IBE i ZSK ruszają na pomoc
W tym miejscu zamierzałam napisać, że pierwsze, po co sięgamy, gdy chcemy się czegoś dowiedzieć czy nauczyć, np. opisywania kwalifikacji, jest podręcznik, ale uświadomiłam sobie, że dla wielu osób, np. z pokolenia Y czy Z, to wcale nie jest takie oczywiste. Dzisiaj pierwszym miejscem poszukiwania informacji jest przecież Internet, a nauczycielem nowych umiejętności często jest YouTube. Na szczęście, niezależnie od tego, czy należycie do „#team podręcznik”, czy preferujecie Internet, IBE przygotowało coś dla was w tematyce opisywania kwalifikacji.
Już na samym początku wdrażania Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji w Polsce został wydany przewodnik „Standard opisu kwalifikacji nadawanych poza systemami oświaty i szkolnictwa wyższego”, zawierający swoistą instrukcję wynikającą z prac pilotażowych, a następnie uaktualniony i poszerzony poradnik „Opisywanie kwalifikacji nadawanych poza systemami oświaty i szkolnictwa wyższego”. Ten drugi jest wciąż pozycją obowiązkową dla każdej osoby przymierzającej się do opisania kwalifikacji, zawiera instrukcje dotyczące wypełnienia każdego z pól formularza, przykłady i praktyczne wskazówki.
Obecnie w IBE trwają prace nad kolejną wersją poradnika, uzupełnioną o doświadczenia w opisie ponad 200 kwalifikacji rynkowych, a zatem, jak mówi młodzież: stay tuned. Jeśli jednak słowo pisane wyżej cenicie niż obraz i dźwięk, to zapraszamy na kanał Zintegrowany System Kwalifikacji na YT, gdzie jest dostępny zapis webinarium, dotyczący przygotowywania opisów kwalifikacji rynkowych w ramach projektu Inkubator Kwalifikacji.
Warto na dłużej zatrzymać się przy Inkubatorze Kwalifikacji, który był zadaniem realizowanym w ramach projektu systemowego „Wspieranie realizacji II etapu wdrażania Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji na poziomie administracji centralnej oraz instytucji nadających kwalifikacje i zapewniających jakość nadawania kwalifikacji”, współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego, mającym na celu przygotowanie w sposób modelowy 50 opisów kwalifikacji rynkowych wraz z tabelami zgodności i odniesieniem do uwag z konsultacji.
W wyniku tego działania powstały 44 komplety materiałów, które mogą służyć wszystkim zainteresowanym włączeniem i certyfikacją kwalifikacji najwyższej jakości. Z zamieszczonych na stronie internetowej materiałów może skorzystać każdy. Formularze opisu kwalifikacji mogą być podstawą wniosków o włączenie kwalifikacji rynkowych do ZSK – w takiej formie, jaka jest prezentowana, ale też jako inspiracja, punkt wyjścia do opracowania wniosku w brzmieniu, które spełni oczekiwania wnioskodawców. Odniesienie ekspertów do recenzji i tabele zgodności wyjaśniają wiele wątpliwych kwestii. Mogą być również pomocne na etapie procedowania wniosków o włączenie kwalifikacji. Kilka z opracowanych w ramach inkubatora wniosków zostało już złożonych do ZRK, a inne mogą się stać inspiracją, podpowiedzią czy wskazówką dla osób zainteresowanych opisem kwalifikacji.
Teamwork i design thinking
Innym narzędziem mogącym być bardzo przydatnym przy opisie kwalifikacji, które także powstało w ramach realizacji ww. projektu, są Karty Kompetencji. Ich celem jest wsparcie w opisie (lecz także diagnozie) kompetencji społecznych, które mimo że są immanentną częścią każdej kwalifikacji, stanowią duże wyzwanie podczas formułowania efektów uczenia się i kryteriów ich weryfikacji. Karty zostały przygotowane w podziale na 10 branży: sport, bankowość, IT, handel, usługi rozwojowe, turystyka, motoryzacja, budownictwo, marketing i moda. Dla każdej branży wyłoniono 10 kluczowych kompetencji społecznych, a następnie je zdefiniowano i opisano za pomocą przykładowych efektów uczenia się, dla których zostały dobrane kryteria weryfikacji oraz metody walidacji. Narzędzie to może zarówno stanowić inspirację, jak i być źródłem gotowych zapisów. Może także być pomocne w diagnozie czy autodiagnozie posiadanych kompetencji społecznych.
Opisywanie kwalifikacji to proces, najczęściej zespołowy, w wyniku którego opracowuje się kompletny wniosek o włączenie kwalifikacji rynkowej do ZSK. Dlatego bardzo pomocne mogą być różnego rodzaju narzędzia wykorzystywane przez facylitatorów podczas prowadzenia spotkań grupowych. Przydatne może być też zaadaptowanie poszczególnych etapów z design thinking ‒ począwszy od określenia, dla kogo jest ta kwalifikacja, czym się charakteryzuje ta grupa osób i jakie ma potrzeby (etap empatii), poprzez burzę mózgów, wymyślanie rozwiązań, podejmowanie decyzji i tworzenie prototypu (wstępnego opisu kwalifikacji), aż po testowanie. To ostatnie może przybrać formę próby ułożenia wstępnego schematu walidacji, kilku pytań i zadań oraz skonsultowanie tego z osobami wykonującymi działania, o których jest mowa w danej kwalifikacji, pod warunkiem że nie biorą one udziału w opisie. Można pokusić się o przeprowadzenie pilotażu walidacji jednego czy dwóch efektów uczenia się.
Opisywanie kwalifikacji, jak wspomniałam, jest procesem i często zatacza koła, tzn. wraca się do wcześniej opisanych już elementów, podaje się je w wątpliwość, sprawdza, a czasem całkowicie zmienia. Dlatego na różnych etapach tego procesu warto konsultować jego rezultaty i nie przywiązywać się zbyt mocno do poszczególnych zapisów, ponieważ w toku prac mogą ulec zmianie. I tak jak podczas malowania obrazu powstają jego prototypy, szkice, wstępne wersje, tak podczas opisywania kwalifikacji ostateczny produkt może być poprzedzony wieloma próbami i wersjami.
Autorka: Elżbieta Strzemieczna
Z IBE związana od 2018 roku, obecnie ekspertka kluczowa zadania 1 w projekcie ZSK5. Zajmuje się wdrażaniem polityki państwa w zakresie uczenia się przez całe życie oraz ZSK. Z wykształcenia pedagog (ukończyła specjalizację psychopedagogika kreatywności w Akademii Pedagogiki Specjalnej) i socjolog (ukończyła specjalizację mediacje, negocjacje rozwiązywanie konfliktów w Instytucie Stosowanych Nauk Społecznych UW) oraz absolwentka studiów podyplomowych z zarządzania zasobami ludzkimi na Uniwersytecie SWPS. Od 2009 roku prowadzi zajęcia na uczelniach wyższych z zakresu pedagogiki społecznej. Ukończyła szkolenie trenerskie I stopnia w Fundacji 11 Muz, 35 Szkołę Trenerów Grupy TROP oraz Kurs Moderatora Design Thinking.
