Kompetencje na cyfrowe czasy
To, czy odnajdziemy się w świecie pół wirtualnym, zautomatyzowanym, zmiennym i nieprzewidywalnym, zależy głównie od naszych kompetencji. Co chwila pojawia się kolejny raport prezentujący tzw. zawody przyszłości, wieszczący koniec rynku pracy jaki znamy, pojawienie się nowych zadań zawodowych i zanik innych. Wielu obecnych uczniów będzie pracować w zawodach, które dzisiaj jeszcze nie istnieją. Jak ich do tego przygotować? Jedynym rozwiązaniem zdaje się wspieranie kompetencji osobistych związanych z: elastycznością, szybkim uczeniem się, krytyczną analizą danych, adaptacyjnością i innowacyjnością, przy jednoczesnym oswajaniu ludzi z nowoczesnymi technologiami i rozwijaniu umiejętności korzystania z nich.
Wirus wspierający zmiany?
Ogólnoświatowa pandemia wirusa COVID-19 zebrała obfite żniwo w postaci wielu tragedii rodzinnych, śmierci, bankructw, recesji. Ale też przyspieszyła zmiany, które z jednej strony wydawały się nieuniknione, a z drugiej – niemożliwe do wprowadzenia. Nie da się pracować zdalnie, bo nadzór przełożonych, prawo pracy, BHP – mówiono, a okazało się, że się da. Tak samo da się prowadzić lekcje online, konferencje, zebrania, załatwiać sprawy w urzędach, a nawet udzielać porad lekarskich. Znacząco wzrosła liczba transakcji bezgotówkowych, rozwinęła się branża dostawcza (new delivery), zwiększyła liczba coraz bardziej zautomatyzowanych kas samoobsługowych. Tych zmian nie da się już cofnąć.
Adaptacja do nowej rzeczywistości
Adaptując się do nowej rzeczywistości, potrzebujemy takich kompetencji, które dają nam przewagę nad technologią, pozwalają współpracować, a nie konkurować z maszynami, i odnaleźć się na dynamicznym rynku pracy. System edukacji nie jest w stanie modernizować się tak szybko, jak szybko zmieniają się potrzeby pracodawców i rynek pracy. Tu z pomocą przyjść może Zintegrowany System Kwalifikacji (ZSK), który kładzie nacisk właśnie na to, co faktycznie wiemy, umiemy i jakie mamy kompetencje, niezależnie od tego, gdzie i jak długo się uczyliśmy; a kwalifikacje rynkowe nadawane w tym systemie odpowiadają na potrzeby pracodawców, organizacji branżowych i innych podmiotów rynkowych, bo z ich inicjatywy zostały do niego włączone.
Lifelong learning, czyli uczymy się przez całe życie
Zintegrowany System Kwalifikacji jest elementem polityki państwa na rzecz uczenia się przez całe życie, które stało się nie tylko modą, ale wręcz koniecznością. W tę obserwowaną już od lat zmianę podejścia do uczenia się idealnie wpisują się kwalifikacje rynkowe, które mogą uzupełniać (jak w przedstawionych poniżej modelach uczenia się) formalne wykształcenie o nowe, co ważne – potwierdzone – umiejętności.
Źródło: Greta Kirdulyte (2022), Microcredentials as a tool to recognise knowledge, skills and competences and support lifelong learning, prezentacja z 4th VPL Biennale in Reykjavík, Iceland.
O ile nasi dziadkowie uczyli się w modelu nazwanym przez Gretę Kirtulyte Tamagotchi, zakładającym wyłącznie edukację formalną, o tyle w dzisiejszych czasach dominuje model Jenga – edukacja formalna uzupełniona krótszymi i dłuższymi formami kształcenia pozaformalnego. Coraz częściej jednak młodzi ludzie rezygnują z długoletniej edukacji formalnej na rzecz zdobywania doświadczenia zawodowego czy krótkich form kształcenia, wyposażających ich w potrzebne w danym momencie kompetencje. I warto potwierdzać osiągnięcie tych kompetencji, np. dzięki zdobywaniu kwalifikacji rynkowych.
Coraz częściej też wybieranymi formami kształcenia są kursy i szkolenia online. O ich wysoką jakość powinny dbać osoby posiadające kwalifikacje w tym obszarze, np. funkcjonujące w ZSK kwalifikacje Obsługa platformy do nauczania zdalnego czy Nauczanie z wykorzystaniem narzędzi do nauczania zdalnego.
Internet, czyli od globalnej wioski do globalnej bazy danych
Jak już zostało wspomniane, czwarta rewolucja przemysłowa jest związana głównie z rozwojem internetu. W XXI wieku przetwarzamy i przechowujemy w sieci niezliczoną ilość danych, w tym danych wrażliwych, które są stale narażone na cyberataki. Do ZSK zostały włączone kwalifikacje rynkowe, związane z tym zagadnieniem, których adresatami są głownie kadra zarządzająca przedsiębiorstw i administracji publicznej oraz menedżerowie IT, takie jak:
- Zarządzanie niezawodnością i cyberbezpieczeństwem w zakresie urządzeń i technologii w przemyśle
- Zarządzanie niezawodnością i cyberbezpieczeństwem w przemyśle w zakresie zasobów ludzkich i proceduralnych
- Kształtowanie polityki niezawodności i cyberbezpieczeństwa w przemyśle w zakresie zasobów ludzkich i technicznych.
Kwalifikacja funkcjonująca Zarządzanie cyberbezpieczeństwem – menedżer koncentruje się na zagadnieniach związanych z zarządzaniem w obszarze cyberbezpieczeństwa, adresowana jest do osób przygotowujących się do pełnienia funkcji kierowniczej w zespole lub organizacji (team leader), odpowiedzialnych w szczególności za kształtowanie i nadzorowanie realizacji polityki bezpieczeństwa IT.
Natomiast kwalifikacja Zarządzanie cyberbezpieczeństwem – ekspert jest adresowana przede wszystkim do osób o pogłębionych umiejętnościach technicznych w obszarze bezpieczeństwa systemów teleinformatycznych. Osoby te najczęściej będą posiadały wiedzę i praktyczne przygotowanie do realizacji funkcji administratorów systemów zorientowanych w szczególności na ich bezpieczeństwo.
Zarządzanie cyberbezpieczeństwem – specjalista – ta kwalifikacja przeznaczona jest dla początkujących pracowników komórek odpowiedzialnych za cyberbezpieczeństwo w organizacji, którzy zdobyli już wiedzę dotyczącą bezpieczeństwa środowiskowego, technicznego i związanego z działalnością człowieka, a także z zakresu informatyki śledczej. Osoba posiadającą tę kwalifiakcję posługuje się regulacjami formalnoprawnymi krajowymi i UE z obszaru cyberbezpieczeństwa.
Fachowcy poszukiwani
Obserwacja trendów na rynku pracy pozwala dostrzec kolejną postępującą po woli zmianę. Rynek odchodzi od „klasycznych” zawodów na rzecz konkretnych, często specjalistycznych umiejętności. Mało kto szuka informatyka, częściej specjalistę od konkretnych zadań. Już dziś w ZSK uzyskać można kwalifikację taką jak Odzyskiwanie danych z dysków twardych HDD, potwierdzającą osiągnięcie umiejętności samodzielnego odzysku danych z dysków twardych HDD, bez względu na rodzaj uszkodzenia i wykorzystywany system. Dużym zainteresowaniem cieszą się kwalifikacje Programowanie i obsługiwanie procesu druku 3D czy Tworzenie witryn internetowych, która potwierdza zdobycie umiejętności zaprojektowania i zaprogramowania front-endu witryny internetowej z wykorzystaniem technologii HTML, CSS i Javascript, a także umiejętność prowadzenia prac po stronie technologii serwerowych: bazy danych, panelu administracyjnego oraz systemu zarządzania treścią (CMS). Natomiast do uzyskania kwalifikacji Projektowanie grafiki komputerowej wymagane jest osiągnięcie umiejętności tworzenia i publikowania projektów graficznych z wykorzystaniem oprogramowania komputerowego, z uwzględnieniem potrzeb i preferencji klientów.
Wspomniana wcześniej kluczowa umiejętność krytycznej analizy danych jest podstawą do zdobycia kwalifikacji związanych z rozwojem usług biznesowych: Zarządzanie relacjami z klientem z wykorzystaniem systemu CRM. System CRM umożliwia gromadzenie rozbudowanych danych o klientach, jak również projektowanie procesu sprzedaży dostosowanego do typu produktu i specyfiki odbiorcy oraz monitorowanie przebiegu procesu.
Z kolei kwalifikacją Planowanie, tworzenie i dystrybuowanie treści marketingowych (content marketing) mogą być w szczególności zainteresowani: specjaliści ds. marketingu, public relations, mediów społecznościowych; informatycy, którzy zajmują się tworzeniem zawartości witryn internetowych mediów społecznościowych; osoby zajmujące się tworzeniem blogów internetowych; webdeweloperzy i administratorzy stron i serwisów WWW.
IA, czyli rozwój sztucznej inteligencji
Dziś już nikt nie pamięta, jaką rewolucją był telefon bez kabla (a młodzież to nawet nie pamięta, że telefony miały kabel i okrągłą tarczę z cyferkami) czy wysyłanie listów bez znaczka (bo przez internet). To, co dziś budzić może zdziwienie, to możliwości wykorzystania sztucznej inteligencji, która do niedawna pojawiała się tylko w filmach, a teraz otacza nas z różnych stron, pomaga w rekrutacji, podejmowaniu decyzji o wszczęciu interwencji, pisze teksty na strony www.
W ramach projektu Inkubator Kwalifikacji zostały opisane, przy wsparciu IBE, kwalifikacje rynkowe potwierdzające osiągnięcie kompetencji z obszaru sztucznej inteligencji, takie jak: Projektowanie architektury systemów sztucznych inteligencji, Programowanie modeli uczenia maszynowego (machine learning) czy Budowanie architektury modeli uczenia maszynowego (machine learning). Opisy tych kwalifikacji są dostępne na stronie ZSK i każdy może je wykorzystać do przygotowania wniosku o włączenie kwalifikacji rynkowej do systemu.
Komunikacja – już nie tylko interpersonalna
Mimo tak dużego i szybkiego rozwoju nowoczesnych technologii tym, co pozostaje niezmienne, a wręcz zyskuje na wartości, są kompetencje osobiste związane z komunikacją, empatią, współpracą. Zaawansowane algorytmy i systemy oparte na sztucznej inteligencji mogą wyręczać nas w prostych, powtarzalnych czynnościach, ale także w podejmowaniu różnego rodzaju decyzji, jednak tam, gdzie pojawiają się ludzkie emocje, stają się bezużyteczne. Rok lockdownu pokazał dobitnie, jak bardzo potrzebujemy relacji międzyludzkich i żadna maszyna nie jest w stanie tego zastąpić. Nie bez przyczyny we wszystkich rankingach najważniejszych kompetencji przyszłości pojawiają się – obok analitycznego myślenia, rozwiązywania problemów, innowacyjności czy kreatywności – takie kompetencje jak przywództwo, odporność na stres czy umiejętność współpracy. Ta ostatnia nie dotyczy tylko pracy w zespole, komunikacji między współpracownikami, ale także komunikacji z maszynami, w obrębie internetu, ze sztuczną inteligencją. Lektura biografii ludzi sukcesu pokazuje, że często to właśnie kompetencje osobiste, tzw. miękkie, odpowiadają za te sukcesy.
Automatyzacja, którą ktoś zaprojektował
Zdążyliśmy się już przyzwyczaić do kas samoobsługowych, czatbotów czy rozmów na infolinii z automatami, a samochody autonomiczne ze sfery marzeń przeniosły się do sfery możliwości. Jednak nawet za najbardziej zaawansowaną technologią zawsze stoi człowiek. I właśnie kompetencje związane z projektowaniem czy programowaniem takich rozwiązań są dzisiaj pożądane na rynku pracy. Do takich kwalifikacji należy Programowanie obrabiarek skrawających sterowanych numerycznie (CNC), która potwierdza zdobycie umiejętności posługiwania się językiem programowania zgodnym z normą ISO 6983 i nakładkami technologicznymi do samodzielnego opracowania programu sterującego obrabiarką sterowaną numerycznie, z wykorzystaniem podprogramów i cykli obróbkowych czy Konstruowanie w systemach CAD/CAM przemysłowych szablonów odzieżowych, a także niektóre z kwalifikacji ze wspomnianego już Inkubatora Kwalifikacji.
Certyfikaty, które mają moc
Wspomniane powyżej kwalifikacje rynkowe związane z nowymi technologiami to tylko część z tych, które można znaleźć w Zintegrowanym Rejestrze Kwalifikacji (ZRK), a systematycznie trafiają do niego kolejne. Każdy podmiot prowadzący działalność gospodarczą może złożyć wniosek o włączenie do ZSK takiej kwalifikacji rynkowej, która będzie odpowiedzią na jego potrzeby, a każdy z nas może udać się do wybranej instytucji certyfikującej, aby – po uzyskaniu pozytywnego wyniku walidacji – otrzymać certyfikat potwierdzający nadanie kwalifikacji. Certyfikat, który jest formalnym dowodem na osiągnięcie umiejętności, wiedzy i kompetencji społecznych, zawiera także oznaczenie poziomu Polskiej Ramy Kwalifikacji i jest rozpoznawany w innych krajach, których systemy kwalifikacji odnoszą się do Europejskiej Ramy Kwalifikacji.
Jakość gwarantowana
Za każdym certyfikatem z oznaczeniem PRK, za każdą kwalifikacją rynkową, której uzyskanie potwierdza ten certyfikat, stoi jakość. Jakość polegająca na prowadzeniu obiektywnej walidacji – w oparciu o jednoznaczny opis i wytyczne, które są wcześniej konsultowane z zainteresowanymi środowiskami i akceptowane przez ministra. Jakość ta monitorowana jest przez instytucję certyfikującą w ramach wewnętrznego systemu zapewniania jakości oraz poddawana ewaluacji przez podmiot zewnętrznego zapewniania jakości.
Edukacja ustawiczna i elastyczność kluczem do sukcesu
Wracając do zadanego na początku teksu pytania, należy jeszcze raz podkreślić: uczenie się przez całe życie ma nie tylko ogromne znaczenie dla osobistego i zawodowego rozwoju, ale dziś jest to wręcz konieczność. Konieczne jest takie uczenie się, którego efekty warto unaoczniać, potwierdzać, sprawiać, by stały się widoczne dla wszystkich. Podsumowując, tym, co pomaga odnaleźć się w przemyśle 4.0 i przygotować na nadchodzący wielkimi krokami przemysł 5.0 są… KWALIFIKACJE
O autorkach:
Joanna Nakonowska − socjolożka kultury, naukowo związana z tematyką tożsamości etnicznej, w IBE od 2018 r. zaangażowana we wdrażanie ZSK, w tym wsparcie ministerstw w obszarze realizacji zadań wynikających z ustawy o ZSK. Prywatnie miłośniczka zwierząt i jazdy na nartach.
Elżbieta Strzemieczna − Z IBE związana od 2018 roku, obecnie ekspertka kluczowa zadania 1 w projekcie ZSK5. Zajmuje się wdrażaniem polityki państwa w zakresie uczenia się przez całe życie oraz ZSK. Z wykształcenia pedagog (ukończyła specjalizację psychopedagogika kreatywności w Akademii Pedagogiki Specjalnej) i socjolog (ukończyła specjalizację mediacje, negocjacje rozwiązywanie konfliktów w Instytucie Stosowanych Nauk Społecznych UW) oraz absolwentka studiów podyplomowych z zarządzania zasobami ludzkimi na Uniwersytecie SWPS. Od 2009 roku prowadzi zajęcia na uczelniach wyższych z zakresu pedagogiki społecznej. Ukończyła szkolenie trenerskie I stopnia w Fundacji 11 Muz, 35 Szkołę Trenerów Grupy TROP oraz Kurs Moderatora Design Thinking.
