Diagnoza na poziomie mikrostrukturalnym możliwa jest na podstawie wyników badania „Uczenie się dorosłych Polaków”, przeprowadzonego w Instytucie Badań Edukacyjnych w 2020 r. Badanie to zrealizowano z wykorzystaniem techniki wywiadu wspomaganego komputerowo (CAPI), na reprezentatywnej próbie 2600 osób w wieku 25‒64 lat, wylosowanej z operatu PESEL.
Przeczytaj najnowsze wydanie Kwartalnika ZSK
Wyniki wskazują, że najpowszechniejszą zorganizowaną formą uczenia się w dorosłości jest kształcenie pozaformalne, czyli zinstytucjonalizowane działania edukacyjne, które mogą kończyć się uzyskaniem certyfikatu, ale nie wpływają na podniesienie poziomu wykształcenia. W artykule skupimy się właśnie na nim.
W edukacji pozaformalnej, w ciągu 12 miesięcy poprzedzających badanie, uczestniczył co czwarty dorosły Polak. Najczęściej wybieraną aktywnością były: kursy, szkolenia i warsztaty stacjonarne (16%) oraz w formie on-line (11%), a co 10. badany uczestniczył w konferencjach, odczytach, prelekcjach czy spotkaniach tematycznych. Jak można scharakteryzować osoby uczące się w ten sposób, kim zaś są te, które nie podejmują tego typu aktywności edukacyjnych?
Zdecydowanie częściej w sposób pozaformalny uczą się osoby młodsze, grupa 25–34 lat stanowi 30%, a 35–44 lat ‒ 35% uczących się. Natomiast wśród nieuczących się niemal 30% to osoby w wieku 55‒64 lat. Częściej też uczą się osoby lepiej wykształcone ‒ osoby z wykształceniem co najmniej średnim dominują wśród uczących się, stanowiąc 87%, natomiast osoby z wyższym wykształceniem to połowa tej grupy. Wśród nieuczących się 44% to osoby z wykształceniem zawodowym lub niższym, 37% osoby z wykształceniem średnim, pomaturalnym lub policealnym, a jedynie co 5. osoba ma wykształcenie wyższe.
To, co istotnie różnicuje uczących i nieuczących się, to status na rynku pracy. Aż 91% spośród uczących się to osoby pracujące, w kategorii osób niepodejmujących uczenia pozaformalnego pracujący stanowią 73%. Charakter wykonywanej pracy ma również znaczenie ‒ wśród pracujących i uczących się pozaformalnie 65% stanowią pracownicy umysłowi (white collar jobs), natomiast wśród pracujących i nieuczących się udział wynosi niecałe 40%. Osoby dorosłe uczą się pozaformalnie głównie ze względu na rozwój zawodowy. Jedynie 4% uczących się zadeklarowało, że podejmowane aktywności edukacyjne miały inny niż zawodowy charakter.
Zobaczmy teraz, jak wygląda zróżnicowanie obu grup pod kątem motywacji do nauki. Okazuje się, że to otwarta postawa wobec uczenia się sprzyja podejmowaniu aktywności edukacyjnych. Wśród osób uczących się 56% ma pozytywne nastawienie do nauki, postawę negatywną zaś 19%. Natomiast wśród osób, które się nie uczyły, 24% jest pozytywnie nastawiona do nauki, niemal połowa zaś negatywnie.
Osoby deklarujące udział w edukacji pozaformalnej częściej też poszukują informacji o możliwościach dokształcania. Niemal połowa osób uczących się szukała takich informacji w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Wśród nieuczących się takich osób jest jedynie 8%.
Skąd płynie inspiracja do nauki, w jakim stopniu jest to wewnętrzna potrzeba? 66% osób deklarujących udział w edukacji pozaformalnej decyzję o uczeniu się podjęło samodzielnie. Z kolei w przypadku 53% uczących się podnoszenie umiejętności było sugestią pracodawcy.
Na koniec przyjrzyjmy się jeszcze powodom, które według deklaracji respondentów sprawiły, że nie podjęli działań z obszaru edukacji pozaformalnej. Każdy z ankietowanych mógł wskazać maksymalnie 3 odpowiedzi. Najczęściej wskazywaną barierą uczenia się są niewiedza, stan zdrowia oraz brak czasu. 32% badanych wskazało, że nie wiedziało o tego typu możliwościach, niemal 1/4 zadeklarowała, że szkoda im czasu na tego typu aktywności, 18% nie miało czasu ze względu na obowiązki rodzinne lub osobiste, a 14% z powodu obowiązków zawodowych. W przypadku 19% barierą okazał się stan zdrowia.
Podsumowując, to, co różnicuje osoby uczące się i nieuczące się, to uwarunkowania strukturalne: wśród uczących się większy jest udział osób młodszych, lepiej wykształconych, pracujących, w tym w szczególności pracowników umysłowych. Osoby uczące się są bardziej zmotywowane do podnoszenia swoich umiejętności – mają bardziej otwartą postawę, poszukują informacji na temat możliwości dokształcania, uczą się zaś głównie po to, by rozwijać swoje umiejętności zawodowe.
O autorkach:
Marta Petelewicz
Doktor nauk społecznych, socjolożka, ekspertka ds. badań w IBE, związana z Katedrą Socjologii Struktur i Zmian Społecznych Uniwersytetu Łódzkiego.
Julita Pieńkosz
Doktor nauk humanistycznych w zakresie socjologii, adiunkt w IBE oraz ekspertka główna w Zespole ds. Systemu Kwalifikacji. Jest autorką kilkunastu publikacji naukowych na temat kształtowania socjologii narodowych oraz metodologicznych podstaw uprawiania historii socjologii.
