Uczenie się dorosłych jest zjawiskiem złożonym i wielowymiarowym, które można rozpatrywać z różnych stron. Omówione w raporcie badania miały odpowiedzieć m.in. na pytania: Jak często i w jaki sposób uczą się dorośli? Jakie cechy społeczno-demograficzne sprzyjają uczeniu się? Kto i dlaczego nie podejmuje aktywności edukacyjnych? Jakie jest nastawienie Polaków do uczenia się? W jaki sposób uczestnictwo i nastawienie do uczenia się uwarunkowane są doświadczeniami z przeszłości – postawą rodziców, aktywnością w dzieciństwie, wspomnieniami ze szkoły? W jaki sposób szeroko rozumiana sytuacja zawodowa wpływa na uczenie się w dorosłości?

W badaniu zastosowano metodę wywiadu bezpośredniego oraz – ze względu na sytuację pandemiczną – telefonicznego. Badaniem objęto ogólnopolską, reprezentatywną, losową próbę dorosłych Polaków w wieku 25–64 lata. Zrealizowano ponad 2500 wywiadów. Pytania dotyczyły m.in. nastawienia do uczenia się, edukacji formalnej w okresie dzieciństwa i młodości, postaw rodziców związanych z edukacją. Pytano o uczenie się w pracy, uczenie się niezwiązane z pracą, uczestnictwo w różnych formach uczenia się, w tym w kursach, szkoleniach, konferencjach, zajęciach rozwojowych, praktykach, stażach itp. Padały również pytania o samodzielną naukę, np. z książek, czasopism, z internetu, od członków rodziny, znajomych. Pytania dotyczyły również wykonywanego zawodu oraz sytuacji zawodowej rodziców. 

Najważniejsze wnioski z badań 

2/3 Polaków, w ciągu 12 miesięcy poprzedzających badanie, miało doświadczenie intencjonalnego uczenia się, obejmującego uczestnictwo w co najmniej jednej aktywności w ramach edukacji formalnej, pozaformalnej, uczenia się nieformalnego lub uczenia się w miejscu pracy (z wyłączeniem szkoleń obowiązkowych typu BHP). Jeśli weźmiemy pod uwagę tylko uczenie się formalne, pozaformalne lub nieformalne (bez uczenia się w pracy i szkoleń obowiązkowych typu BHP), wskaźnik przyjmuje wartość 54,2%. 

Im niższy jest poziom formalizacji zajęć, tym bardziej powszechny jest udział. W edukacji formalnej brało udział jedynie 2,5% badanych, w pozaformalnej około 1/4, a w nieformalnej połowa Polaków w wieku 25–65 lat. Wskaźnik uczenia się w pracy osiągnął poziom 46% w całej objętej badaniem populacji i aż 59% wśród pracujących. Spośród aktywności pozaformalnych najbardziej powszechne były: kursy, szkolenia, warsztaty realizowane stacjonarnie (16%) oraz, choć w nieco mniejszym stopniu, te realizowane przez internet (11%). W konferencjach, wykładach, spotkaniach tematycznych wzięło udział 9% dorosłych. 

Uczenie się w sposób nieformalny najczęściej podejmowane było samodzielnie: nieco ponad 1/3 respondentów korzystała w tym celu z materiałów online, a 30% z książek lub innych materiałów drukowanych. Co piąty dorosły uczył się od przyjaciół lub znajomych. 

Uczenie się w pracy było najczęściej realizowane poprzez uczestnictwo w instruktażach (dotyczących np. obsługi nowego sprzętu) oraz uczenie się od współpracowników i przełożonych – po 41% osób pracujących. Co piąta osoba pracująca wskazała, że czasowo wykonywała zadania na innym stanowisku w celach szkoleniowych (21%) lub uczestniczyła w spotkaniach międzyzespołowych, których celem była wymiana wiedzy (20%). 

Uczestnictwo w uczeniu się w dorosłości jest zróżnicowane ze względu na zmienne społeczno-demograficzne. Częściej, niezależnie którą formę uczenia się rozpatrujemy, działania edukacyjne podejmują osoby młodsze, z wyższym wykształceniem, pracujące, wykonujące zawody wymagające specjalistycznych umiejętności. 

Nastawienie wobec uczenia się w dorosłości jest zróżnicowane. Około połowa mieszkańców Polski w wieku 25–65 lat zadeklarowała, że uczenie się sprawia im przyjemność i daje satysfakcję, a ponad 60%, że ważne jest dla nich, aby wzbogacać swoją wiedzę i umiejętności. Jednocześnie prawie 42% objętych badaniem dorosłych przyznaje, że nie chce im się już uczyć. 

Szczególnie pozytywny stosunek do uczenia się w dorosłości mają kobiety, osoby w młodszych kategoriach wiekowych (25–34 i 35–44 lata), cechujące się wyższym poziomem wykształcenia oraz pracujący. 

Pozytywne nastawienie wobec uczenia się sprzyja podejmowaniu uczenia się w dorosłości. Przekonania są jednym z kluczowych determinantów uczestnictwa w działaniach edukacyjnych. Rola nastawienia jest szczególnie wyraźna w przypadku nieformalnego uczenia się. 

Osoby, które wychowywały się w rodzinie o wyższym statusie społeczno-ekonomicznym (mierzonym wykształceniem i pozycją zawodową rodziców), częściej podejmują działania edukacyjne oraz mają bardziej pozytywne nastawienia wobec uczenia się w dorosłości. 

Osoby, które deklarują, że w dzieciństwie ich rodzice byli bardziej zaangażowani w rozwój i edukację potomstwa, np. przez czytanie książek, interesowanie się tym, jak dziecko radzi sobie w szkole czy wspieranie jego zainteresowań, są bardziej skłonne do podejmowania aktywności edukacyjnych w dorosłości. 

Udział w dowolnej, zorganizowanej aktywności pozalekcyjnej w okresie szkolnym sprzyja podejmowaniu działań edukacyjnych także w dorosłości. Szczególnie istotne są te związane z podnoszeniem poziomu wiedzy i rozwojem zainteresowań. Udział w zajęciach dodatkowych, niezależnie od ich rodzaju, wyraźnie silniej jest związany z uczeniem się nieformalnym niż pozaformalnym. 

Uczenie się w dorosłości w dużej mierze powiązane jest z pracą zawodową. Osoby pracujące częściej brały udział w uczeniu się. Największe różnice między grupą aktywnych zawodowo a pozostałymi badanymi dotyczą kształcenia pozaformalnego – 1/3 pracujących podejmowała takie aktywności, a wśród nieaktywnych zawodowo odsetek ten wyniósł 14%. 

Tematyka aktywności realizowanych w ramach uczenia się pozaformalnego jest najczęściej związana tylko z pracą. Większa aktywność pracujących w działaniach pozaformalnych w znacznym stopniu związana była ze wsparciem pracodawców, którzy zarówno motywowali do udziału (58%), jak i finansowali koszty uczestnictwa (57%).

Częściej w różnych działaniach, zarówno w edukacji formalnej, pozaformalnej, jak i uczeniu się nieformalnym brali udział badani wykonujący zawody wymagające specjalistycznych umiejętności (white collar jobs), pełniący funkcje kierownicze oraz osoby, dla których praca zawodowa jest spójna z wcześniejszą ścieżką kształcenia. 

Zatrudnienie w dużych organizacjach (z co najmniej 250 pracownikami), działających w sektorze publicznym, szczególnie sprzyja uczeniu się – zwłaszcza kształceniu pozaformalnemu. 

Szczegółowe omówienie badań, zastosowanej metodyki oraz wniosków znajdziecie Państwo w publikacji Uwarunkowania uczenia się w dorosłości. Raport z badania „Uczenie się dorosłych Polaków” autorstwa Marty Petelewicz, Julity Pieńkosz, Katarzyny Piotrowskiej, Karola Sobestjańskiego i Joanny Stankowskiej, wydanej w tym roku przez IBE.