Czy są określone typy osób dorosłych uczestniczących w edukacji? Czy przedsiębiorczość jest cechą, która charakteryzuje te osoby? Na te pytania pozwoliła odpowiedzieć analiza danych z badania wymiaru instytucjonalnego dotyczącego uczenia się w dorosłości z wykorzystaniem narzędzia, jakim są persony.
Persony to jedno z narzędzi analitycznych stosowanych w ramach projektowania usług (ang. service design) uwzględniające doświadczenia użytkowników (ang. user experience). Projektowanie person w procesie badawczym służy zbudowaniu sylwetek/archetypów poszczególnych użytkowników usługi, które pozwalają na lepsze rozpoznanie i zrozumienie potrzeb użytkowników. Persony nie powstają wskutek założeń czy domysłów badaczy zaangażowanych w proces, lecz są efektem szczegółowych analiz danych i stanowią ich syntetyczne odzwierciedlenie.
W przypadku badania wymiaru instytucjonalnego persony powstały na bazie informacji zebranych w ramach wywiadów IDI i zostały stworzone dla dwóch typów kształcenia wyróżnionych w próbie badawczej: kursów zawodowych oraz liceum ogólnokształcącego dla dorosłych. Następnie posłużyły jako narzędzie wspomagające w trakcie grupowych wywiadów zogniskowanych (ang. focus group interview − FGI) z nauczycielami pracującymi w placówkach kształcenia dorosłych. Stanowiły one punkt wyjścia do dyskusji na temat postrzegania uczestników i ich potrzeb przez nauczycieli. Zaprezentowane persony pozwoliły rozmówcom wczuć się w różnych uczestników i uczestniczki prowadzonych przez siebie działań i podjąć próbę odwzorowania ich odczuć oraz sposobu myślenia. Ćwiczenie pozwoliło im lepiej zrozumieć persony osób podejmujących naukę w dorosłości i empatyzować z nimi, co potencjalnie może przełożyć się na lepsze zrozumienie ich potrzeb w przyszłości.
Jak powstały persony?
Na podstawie zebranych w badaniu materiałów wyodrębniono dwa typy kształcenia: kursy zawodowe oraz licea ogólnokształcące dla dorosłych. Do każdego z typów skonstruowano po trzy persony. Każda z person została zilustrowana poprzez:
- odpowiedni cytat charakteryzujący istotę persony;
- imię (nazwę) – oddające główną motywację uczestnika/uczestniczki do edukacji (np. Mirek Dodatkowy Dochód) lub jego/jej postawę wobec procesu kształcenia (np. Paulina Niepewna);
- dane, które zostały określone na podstawie analizy treści wywiadów takie jak: wiek, powody uczestnictwa, niedogodności, jakie persona dostrzega w kontekście uczestnictwa w edukacji (ang. pain point) i zalety, jakie persona dostrzega w kontekście uczestnictwa w edukacji (ang. gain point);
- informacje biograficzne mające na celu jak największe urealnienie persony i nadanie jej kontekstu szerszego niż tylko proces edukacji; znalazły się w nich np. informacje dotyczące statusu rodzinnego, zawodowego oraz głównej motywacji podjęcia edukacji;
- rodzaj kształcenia, jakie podjęła persona, np. kurs stylizacji paznokci, liceum ogólnokształcące dla dorosłych.
Rys. 1. Poglądowy szablon persony przygotowany w aplikacji MIRO
Źródło: Opracowanie własne, Agata Pałka i Maria Tulisow.
Przedsiębiorcza postawa uczestników edukacji w dorosłości
Stworzenie person osób uczących się w dorosłości pozwoliło na wyłonienie wzorców (ang. patterns) zachowań i postaw, jakie przyjmują uczestnicy i uczestniczki edukacji dorosłych. Jednym ze wspólnych wzorców, który posłużył do ich stworzenia, były przedsiębiorcza postawa badanych wobec swojej sytuacji na rynku pracy i podejmowanie działań edukacyjnych w celu jej poprawy.
Wśród uczestników kursów zawodowych zidentyfikowano następujące postawy łączące się z przedsiębiorczością:
- Udział w edukacji w dorosłości ze względu na potrzebę zabezpieczenia swojej pozycji na rynku pracy w okresie przedemerytalnym, która była zagrożona ze względu na kłopoty zdrowotne utrudniające wykonywanie dotychczasowej pracy – postawa ta została połączona z personą mężczyzny w wieku 58 lat.
- Udział w edukacji w dorosłości związany z chęcią powrotu na rynek pracy po nieobecności ze względu na zajmowanie się dziećmi – postawa została połączona z personą kobiety w wieku 36 lat, która uczestniczy w kursie zawodowym realizowanym w ramach oferty urzędu pracy.
- Udział w edukacji w dorosłości wynikający z proaktywnej postawy związanej z potrzebą zdobycia nowej, lepiej płatnej pracy (awans z pracownika produkcyjnego na pracownika administracyjnego) – postawa ta została połączona z personą kobiety w wieku 30 lat, która deklaruje, że zawsze lubiła się uczyć i postrzega siebie jako osobę ambitną.
Wśród uczestników edukacji na poziomie liceum ogólnokształcącego dla dorosłych pojawiły się następujące wzorce dotyczące przedsiębiorczości:
- Podjęcie nauki w liceum ze względu na chęć uzupełnienia wykształcenia średniego w celu podjęcia studiów, które docelowo mają zapewnić możliwość awansu zawodowego niemożliwego bez dyplomu uczelni wyższej – postawa ta została połączona z personą mężczyzny w wieku 44 lat, który jako główną przyczynę rezygnacji z edukacji w przeszłości podaje wczesne założenie rodziny.
- Podjęcie nauki w liceum jako forma organizacji czasu własnego i zapewnienia sobie możliwości podjęcia decyzji o swojej przyszłości zawodowej – postawa ta została połączona z personą kobiety w wieku 22 lat, która zakończyła edukację formalną w szkole zawodowej i liczy na to, że matura zapewni jej lepsze perspektywy na rynku pracy.
Dalsze wnioski z person
Należy tutaj zaznaczyć, że wspólnym źródłem postawy przedsiębiorczej u wszystkich przedstawionych w artykule person jest motyw zmiany życiowej, która popycha do działania i staje się impulsem do rozpoczęcia nauki. Uczestnicy edukacji zakładali, że udział w działaniach przełoży się na polepszenie ich sytuacji życiowej. Liczyli, że podnosząc swoje kompetencje i kwalifikacje, zwiększą swoją atrakcyjność na rynku pracy, a w konsekwencji otrzymają lepszą pracę i wyższe zarobki oraz nabiorą więcej pewności siebie. Decyzję tę podejmowali najczęściej pod wpływem czynników zewnętrznych, które ich motywowały i ułatwiały rozpoczęcie nauki. Dla wielu osób takim czynnikiem były większe możliwości czasowe ze względu na przejście na emeryturę lub ukończenie szkoły, a także, zwłaszcza wśród kobiet, mniej obowiązków związanych z zajmowaniem się rodziną. Innym czynnikiem było pojawienie się realnej perspektywy zmiany w życiu zawodowym, takiej jak otrzymanie awansu w swoim miejscu pracy lub przejście na emeryturę. Wielu uczestników zachęcały także historie i wsparcie osób ze swojego otoczenia, które zdecydowały się na podobne działanie.
Analizując dalej przyczyny podejmowania działań edukacyjnych, zauważyć można różne tendencje w motywacjach uczestników w zależności od podejmowanego przez nich rodzaju kursu (długiego lub krótkiego). W przypadku krótkich kursów dominują motywacje pragmatyczne, powiązane z potrzebą poprawy swojej sytuacji na rynku pracy. Natomiast w przypadku długich kursów, poza personami opisanymi powyżej, można wyróżnić jeszcze jeden wzorzec zachowania, który ukierunkowany jest na wzmacnianie poczucia swojej wartości. Postawa ta w analizie została połączona z personą kobiety w wieku 42 lat, która podjęła naukę w liceum ogólnokształcącym dla dorosłych po długiej przerwie w edukacji związanej z narodzinami pierwszego dziecka. Po latach zdecydowała się na udział w kursie, ponieważ chciała zrobić coś dla siebie i zawsze lubiła się uczyć. Uczestniczenie w zajęciach dało jej również możliwość poznania nowych osób oraz przepełniło dumą z powodu swoich wyników i zdobytej wiedzy, co przełożyło się na większą pewność siebie.
Jak można zauważyć, wykorzystanie narzędzia person umożliwiło wyodrębnienie różnych postaw uczestników i uczestniczek kursów oraz dalszą analizę wzorców pod kątem motywacji i przedsiębiorczości. Dzięki personom możemy gromadzić, porządkować i przekazywać większej grupie odbiorców wiedzę na temat potrzeb osób dorosłych szukających możliwości wprowadzania zmian życiowych poprzez udział w działaniach edukacyjnych. Może się to okazać skutecznym narzędziem pozwalającym na dostosowanie form edukacji do potrzeb odbiorców (użytkowników).
O autorkach:
Agata Pałka − ekspertka merytoryczna w ZSK5, gdzie eksploruje temat service design i user experience. Z IBE związana od 2019 r. Zawodowo zajmowała się m.in. współpracą NGO z administracją publiczną. Absolwentka specjalności edukacja ustawiczna i andragogika na Wydziale Pedagogicznym Uniwersytetu Warszawskiego oraz Polityki Społecznej w specjalności rynek pracy na Wydziale Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego
Maria Tulisow − główna specjalistka ds. badań i analiz w ZSK5, z IBE związana od bieżącego roku. Zawodowo zajmowała się m.in. animacją społeczną. Absolwentka Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej na Uniwersytecie Warszawskim.
