Rozwój robotyzacji
Roboty odgrywają dziś olbrzymią rolę w automatyzacji produkcji, transformacji cyfrowej przemysłu oraz we wkraczaniu w erę czwartej rewolucji przemysłowej. O korzyściach płynących z tych procesów nie trzeba dziś chyba już nikogo przekonywać. Zalety robotyzacji są niepodważalne – począwszy od ograniczenia, a nawet wyeliminowania monotonnych, powtarzalnych i męczących dla pracowników produkcji czynności manualnych, poprzez wzrost bezpieczeństwa i wydajności pracy, aż po złagodzenie skutków niedoboru siły roboczej na rynku pracy, która wynika m.in. z ujemnego przyrostu naturalnego oraz starzejącego się społeczeństwa. Nie ulega wątpliwości, że oprócz wielu korzyści wynikających z automatyzacji i robotyzacji można wskazać również koszty tych procesów – zarówno finansowe, jak i społeczne. Do tych podstawowych niewątpliwie trzeba zaliczyć wciąż dość wysokie koszty: wdrożenia projektu z zakresu automatyzacji i robotyzacji, utrzymania i monitorowania wykorzystywanego w tych procesach oprogramowania oraz stanowisk zrobotyzowanych, a także podnoszenia kwalifikacji pracowników oraz ich przekwalifikowywania.
Konferencja „Wyzwania robotyzacji” – wspólny projekt IBE i PSSE
Przedstawiciele Pomorskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej oraz Instytutu Badań Edukacyjnych, a także inwestorzy Polskiej Strefy Inwestycji i partnerzy, dostrzegając rozwój nowych gałęzi technologii związanych z robotyzacją i automatyzacją produkcji oraz wyzwania, jakie stoją przed polskimi przedsiębiorcami, którzy muszą dokonać ogromnych inwestycji zarówno w technologie wytwórcze, w tym automatyzację i robotyzację, jak i w kadry, zorganizowali konferencję „Wyzwania robotyzacji”. Konferencja stała się nie tylko miejscem wymiany dobrych praktyk pomiędzy przedsiębiorcami, którzy mają już za sobą pierwsze projekty wdrożeniowe z zakresu automatyzacji i robotyzacji, lecz także platformą do dyskusji na temat wyzwań, jakie procesy te stawiają przed współczesnym rynkiem pracy oraz edukacją.
Wykwalifikowane kadry jednym z ważniejszych wyzwań przemysłu 4.0
W inauguracyjnym wystąpieniu Ireneusz Baranowski, zastępca dyrektora Instytutu Badań Edukacyjnych (IBE) ds. Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji, podkreślił, że potrzebne jest rozpoczęcie dyskusji na temat kształcenia kadr dla przemysłu przyszłości.
Brak odpowiednio przygotowanych kadr dotyka bardzo mocno firmy z sektora przemysłowego, w których procesy wytwórcze i organizacyjne uległy na skutek automatyzacji i robotyzacji gruntownym zmianom. Widoczne są one na każdym szczeblu, począwszy od pracowników zrobotyzowanych linii produkcyjnych, po programistów i inżynierów. Trzeci blok konferencji poświęcono w całości kształceniu kadr.
Podczas wystąpień eksperci z Instytutu Badań Edukacyjnych opowiedzieli o nowych trendach we włączanych do ZSK kwalifikacjach dla przemysłu 4.0. Sławomir Szymczak, ekspert w IBE, podczas prelekcji na temat nowych trendów w kwalifikacjach dla przemysłu przyszłości („Nowe trendy w kwalifikacjach dla przemysłu – czyli jak Zintegrowany System Kwalifikacji może wspomóc przygotowanie kadr dla przemysłu przyszłości”), zaprezentował kilka przykładowych, nowo opisanych kwalifikacji rynkowych, które dotyczą potrzebnych w przemyśle przyszłości kompetencji, takich jak: „Programowanie i obsługa procesu druku 3D”, „Obsługa obrabiarek skrawających sterownych numerycznie (CNC)” czy „Budowanie architektury głębokiego uczenia maszynowego (deep learning)”,aż po „Zarządzanie kompetencjami w przemyśle 4.0”. Jak widać, wachlarz umiejętności zaczyna się od tych podstawowych, związanych z obsługą nowych technologicznych procesów produkcyjnych, a kończy na zarządzaniu zmianą i nowymi kompetencjami. Jedno jest pewne, choć przekrój potrzebnych w przemyśle przyszłości kompetencji jest bardzo zróżnicowany i szeroki, to tylko te podmioty, których właściciele i zarządzający nimi są świadomi zmian zachodzących na rynku i które posiadają odpowiednie kadry techniczne i zarządzające, są gotowe do robotyzacji produkcji oraz szerokiej digitalizacji wszelkich procesów realizowanych w organizacji.
Edukacja a robotyzacja i digitalizacja
Podczas debaty na temat potrzeby zmian w edukacji i kształceniu pod wpływem robotyzacji i digitalizacji („Edukacja a robotyzacja i digitalizacja. Kształcenie w dobie przemysłu przyszłości”), którą poprowadził dr Ziemowit Socha, adiunkt, ekspert w IBE, przedstawiciele edukacji i biznesu zastanawiali się, jakie kompetencje i umiejętności są kluczowe dla pracownika na współczesnym rynku pracy, dynamicznie zmieniającym się na skutek rozwoju technologii informatycznych, i w jaki sposób je kształtować. Członkowie debaty: Michał Nowakowski, lider projektu ZSK4/Odznaka+, IBE; Łukasz Ziółkowski, programista robotyk R&D, STESAR; Paweł Nowak, Fundacja Platforma Przemysłu Przyszłości; Arkadiusz Wódarczyk, HR Manager, Flex, Fundacja Edukacyjne Centrum Doskonalenia; dr inż. Wojciech Władziński, Technikum Łączności w Gdańsku oraz Jarosław Filipczak, prezes zarządu Regionalnej Izby Gospodarczej Pomorza, dyskutowali o tym, czy kompetencje miękkie są ważniejsze od twardych, do których zalicza się umiejętności techniczne. Rozmawiano o zmianach umiejętności i kompetencji młodzieży na przestrzeni lat. Rozważano, czy istnieją kompetencje uniwersalne, które były, są i będą potrzebne zawsze, oraz czy możliwa jest edukacja bez silnego zaangażowania się w nią pracodawców, którzy w obszarach automatyzacji i robotyzacji często jako jedyni mają dostęp zarówno do najnowszych rozwiązań technologicznych, maszyn, w tym robotów, jak i wiedzy potrzebnej w zrobotyzowanym i zautomatyzowanym zakładzie pracy.
Wnioski z dyskusji pokrywają się z wypowiedzią B. Zinczuka, eksperta i badacza współczesnego rynku pracy: Postępująca cyfryzacja, automatyzacja i robotyzacja gospodarki wiążą się ze zmianą oczekiwań w zakresie pożądanych umiejętności, a także nowych kompetencji pracowników. Można wnioskować, że w niedalekiej przyszłości atrakcyjność pracownika na rynku pracy będzie zależała od jego umiejętności w zakresie wykorzystywania technologii cyfrowych, współpracy z inteligentnymi maszynami, ale także jego gotowości i zdolności do ciągłego podnoszenia własnych kompetencji i zdobywania nowych kwalifikacji.
Jak wielokrotnie podkreślali paneliści, dla przedsiębiorcy liczy się przede wszystkim postawa pracownika, czyli czy chce pracować i się uczyć. Kształtowanie, nie tylko w młodych ludziach, ale również we wszystkich uczestnikach współczesnego rynku pracy, świadomości i potrzeby uczenia się przez całe życie oraz umiejętności zarządzania własną edukacją i karierą są jednymi z najważniejszych wyzwań, któremu musi sprostać współczesna edukacja. Tylko osoba przygotowana i otwarta na samorozwój oraz gotowa do przekwalifikowywania się podczas swojego zawodowego życia może mieć pewność, że dostosuje się do wymagań rynku pracy i zawsze się na nim odnajdzie.
Jak wspomagać przekwalifikowanie się pracowników i wypełniać luki kompetencyjne na rynku pracy?
Wśród wielu wyzwań, jakie niesie za sobą robotyzacja dla współczesnego rynku pracy, jednym z najważniejszych jest wypracowanie skutecznego sposobu pomocy pracownikom w przekwalifikowaniu się w związku ze zmianami technologicznymi, a także wsparcie w nabywaniu przez osoby zatrudnione i poszukujące pracy nowych umiejętności i wiedzy niezbędnych do wykonywania pracy w nowych warunkach oraz zawodach.
O tym, w jaki sposób w wypełnianiu pojawiających się na rynku pracy luk kompetencyjnych, poprzez nabywanie i potwierdzanie nowych umiejętności, wykorzystać rozwiązania Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji w postaci kwalifikacji rynkowych rozmawialiśmy przy okazji wystąpienia Sławomira Szymczaka oraz mojego. Wraz z Moniką Kurską, przedstawicielką Pomorskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej, opowiedziałyśmy o genezie i kulisach prac nad opisem kwalifikacji: „Obsługa i utrzymanie ruchu stanowisk zrobotyzowanych”.
Mimo że wciąż powstają nowe kierunki studiów i są wprowadzane nowe zawody do szkolnictwa branżowego, takie jak technik automatyk czy technik robotyk, to dynamika zmian i ich wpływ na zakres potrzebnych umiejętności jest tak duży, że najbardziej uzasadnione stają się krótkie formy kształcenia, jak kursy i szkolenia. Pozwalają one szybko uzupełnić brakujące umiejętności pracownika. Tylko jak w takiej formie zdobytą wiedzę i nabyte umiejętności wiarygodnie potwierdzić przed przyszłym pracodawcą? Jak wybrać właściwy kurs czy odpowiednie szkolenie, aby mieć pewność, że to, czego można się na nich nauczyć, jest tym, czego potrzebuje pracodawca?
Z pomocą przychodzi Zintegrowany System Kwalifikacji jako rozwiązanie systemowe mające na celu podniesienie poziomu kapitału ludzkiego w Polsce poprzez opisanie kwalifikacji rynkowych i możliwość ich zdobywania. Dzięki opisaniu wymaganych dla kwalifikacji efektów uczenia się, przy wsparciu różnych środowisk (organizacji społecznych, korporacji lub innych podmiotów), czyli zakresu wiedzy i umiejętności potrzebnych na zrobotyzowanym rynku pracy, możliwe staje się nie tylko wypracowanie standardów i zakresu prowadzonych w tym kierunku szkoleń, lecz także wiarygodne sprawdzenie tych umiejętności, czyli walidacja i certyfikowanie. Dzięki opisanym kwalifikacjom oczekiwania wobec zakresu wiedzy i umiejętności kandydatów do pracy stają się jasne i przejrzyste oraz tak samo definiowane zarówno przez pracodawców, jak i potencjalnych pracowników. Kwalifikacje rynkowe to doskonały sposób na uzupełnienie warsztatu zawodowego o dodatkowe, potrzebne rynkowo umiejętności.
Instytut Badań Edukacyjnych, promując i wspierając wdrożenie Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji w Polsce, od kilku lat współpracuje z różnymi instytucjami branżowymi, pracodawcami i firmami szkoleniowymi przy opisie nowych kwalifikacji rynkowych. W ramach tej współpracy i podejmowanych inicjatyw zauważalny jest wzrost zainteresowania kwalifikacjami potrzebnymi w przemyśle przyszłości. Coraz większa u polskich pracodawców świadomość korzyści, jakie niosą ze sobą automatyzacja i robotyzacja, oraz wciąż rosnąca liczba nowych inwestycji w robotyzację produkcji, w tym także w małych i średnich zakładach pracy, a co za tym idzie rosnące zapotrzebowanie na wykwalifikowanych pracowników skłoniły Pomorską Specjalną Strefę Ekonomiczną do zainicjowania prac nad opisem i włączeniem do ZSK kwalifikacji związanej z obsługą i utrzymaniem ruchu stanowisk zrobotyzowanych. Skąd wziął się pomysł na opis tej kwalifikacji?
Dwa lata temu powołaliśmy do życia Centrum Programowania Robotów Przemysłowych. Naszym celem było stworzenie miejsca, w którym będziemy kształcić przyszłych pracowników na potrzeby przemysłu 4.0. W centrum zlokalizowaliśmy dwa roboty przemysłowe. Robota FANUC oraz robota ABB, tak aby uczniowie oraz osoby dorosłe mogły przygotować się do pracy w przemyśle 4.0. W ramach rozwoju naszego centrum wspólnie z Instytutem Badań Edukacyjnych uznaliśmy, że warto skorzystać z rozwiązań Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji. Pomyśleliśmy o opisaniu i wprowadzeniu nowej kwalifikacji rynkowej, która dotyczyłaby obsługi i utrzymania ruchu stanowisk zrobotyzowanych. Ten pomysł zrodził się wspólnie z firmą Jabil Poland Sp. z o.o. z Kwidzyna, która zainspirowała nas do tego, aby taką kwalifikację stworzyć, ponieważ na rynku brakuje osób przygotowanych do obsługi i utrzymania ruchu stanowisk zrobotyzowanych. W naszym Centrum chcemy prowadzić kursy i szkolenia z tego zakresu. Chcemy być także instytucją walidującą dla tej kwalifikacji – mówiła podczas wystąpienia Monika Kurska – Główny Specjalista ds. Szkolnictwa w Pomorskiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej (PSSE).
Dzięki zaangażowaniu w proces przygotowywania kadr pracodawców oraz wykorzystaniu takich innowacyjnych rozwiązań systemowych, jak kwalifikacje rynkowe, możliwe jest efektywne wspieranie pracowników w przekwalifikowaniu się, rozwoju kompetencji oraz nabywaniu nowych umiejętności przydatnych w kontekście pracy przyszłości.
Jak zachęcić do uzyskiwania nowych kwalifikacji?
Jak namawiać, mobilizować i motywować do zdobywania nowych umiejętności i kompetencji? O tym podczas swojej prelekcji na temat Odznaki+, dzięki której możliwe staje się cyfrowe poświadczanie kompetencji, mówiła Joanna Felczak, ekspert kluczowy w IBE. System Odznaka+ jest aplikacją internetową i mobilną, która umożliwia wydawanie, gromadzenie, przechowywanie i udostępnianie cyfrowych odznak w standardzie Open Badges. Za pomocą aplikacji użytkownik ma możliwość cyfrowego poświadczania różnego rodzaju osiągnięć, kwalifikacji, poszczególnych efektów uczenia się i ich zestawów, uczestnictwa w jakimś wydarzeniu oraz innych aktywności i doświadczeń edukacyjno-zawodowych.
Cyfrowe poświadczenie nabytych umiejętności otrzymali uczestnicy warsztatów z Druku 3D, wydarzenia towarzyszącego konferencji, zorganizowanych przez Stowarzyszenie Robotyków SKALP w prototypowni Space4Makers w Gdańskim Parku Naukowo-Technologicznym. Dodatkowo cyfrową odznakę – po spełnieniu dodatkowych warunków – można było otrzymać za udział w konferencji.
O autorce:
Dorota Heiza − absolwentka Wydziału Socjologii UG. Przez ponad 18 lat zajmowała się badaniami rynku. Brała udział w wielu pionierskich i rozwojowych projektach. Zarządzała projektami poświęconymi tematyce: funkcjonowania regionalnych rynków pracy, aktywizacji zawodowej, jakości i efektywności edukacji. Przez wiele lat aktywnie działała w organizacjach branżowych, w tym jako członek zarządu. Zaangażowana w budowanie najbardziej rozpowszechnionego w Polsce systemu zapewniającego jakość w badaniach rynku – PKJPA. Od marca 2018 roku zatrudniona w Instytucie Badań Edukacyjnych. Jako regionalny lider ds. ZSK pełni funkcję doradcy i promotora Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji w regionie pomorskim.
