Pierwszą inicjatywą, podjętą w 2012 roku, mającą na celu powiązanie Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji z potrzebami sektorów, było opracowanie metod tworzenia sektorowych ram kwalifikacji. Rolą SRK jest dostosowanie założeń stojących za systemem nadawania kwalifikacji do specyficznych wymagań kompetencyjnych poszczególnych sektorów.
Kwartalnik ZSK – pewne źródło informacji. Pobierz nowy numer!
W szczególności SRK pozwalają na wypracowanie języka umożliwiającego porozumienie między systemem edukacji a przedsiębiorstwami i innymi instytucjami działającymi w danym sektorze. Do dziś powstało 16 sektorowych ram kwalifikacji, m.in. w budownictwie, przemyśle czy handlu. Trwają prace nad opracowaniem SRK dla kolejnych sektorów.
Nowa przestrzeń do dyskusji dla pracodawców
W 2013 roku z inicjatywy Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości zaczęły powstawać sektorowe rady ds. kompetencji. Jako instytucje zrzeszające głównie interesariuszy rynku pracy (przedsiębiorców, organizacje branżowe, związki zawodowe, instytucje kształcenia) tworzą przestrzeń do dyskusji o potrzebach sektora związanych z najbardziej poszukiwanymi przez pracodawców umiejętnościami.
Warto odnotować, że fakt powoływania rad w konkretnych sektorach często był efektem doświadczeń wynikających z prac nad sektorowymi ramami kwalifikacji. Zespoły ekspertów, pracujące przy tworzeniu SRK, stanowiły niejednokrotnie merytoryczny trzon rad sektorowych. Miało to miejsce między innymi w finansach, turystyce czy handlu. Obecnie, np. ze względu na stopniowe umacnianie się instytucji rad sektorowych wśród interesariuszy rynku pracy, głównymi inicjatorami opracowania nowych SRK lub aktualizacji już istniejących są właśnie rady sektorowe.
Sektorowe Ramy Kwalifikacji w ZSK – pobierz
Współpraca (polegająca np. na wymianie informacji o potrzebach kompetencyjnych) między sektorem gospodarczym a instytucjami systemu edukacji wymaga powoływania dodatkowych, podobnych do rad sektorowych inicjatyw. Warto wskazać tu dwa przykłady: w Małopolsce, we współpracy z urzędem marszałkowskim utworzono sieć Małopolskich Regionalnych Rad Branżowych, które wspierają dialog lokalnych przedsiębiorstw ze szkołami branżowymi. W sektorze sportu natomiast powstała Rada ds. Kształcenia i Doskonalenia Kadr Kultury Fizycznej, która jest ciałem doradczym ministra sportu i wypełnia podobne zadania co rady sektorowe.
Rady sektorowe i inne podmioty branżowe aktywnie uczestniczą w rozwoju Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji. Ich rola nie ogranicza się jedynie do przewidzianego w ustawie o ZSK opiniowania wniosków o włączenie do systemu kwalifikacji rynkowych. Instytucje te uczestniczą również w inicjowaniu powstawania nowych kwalifikacji oraz w badaniach zapotrzebowania na kwalifikacje. Niektóre rady – np. w sektorze budownictwa – biorą udział także w pracach związanych z dostosowaniem do wymagań ZSK kwalifikacji uregulowanych, takich jak uprawnienia budowlane.
Jedna rama – wiele możliwości
Rozwój ZSK na poziomie sektorowym odbywa się także poprzez bezpośrednią współpracę IBE z konkretnymi przedsiębiorstwami. W 5 sektorach zostały zorganizowane pilotażowe wdrożenia sektorowych ram kwalifikacji. Polegały one na takim usprawnieniu procesów kadrowych (m.in. rekrutacyjnych) w przedsiębiorstwach, aby możliwe było efektywne wykorzystanie przez nie rozwiązań oferowanych przez ZSK.
W 3 sektorach: sporcie, górnictwie i IT, z pomocą ekspertów IBE, opracowane zostały mapy kwalifikacji, mające docelowo stać się dla pracowników i pracodawców przewodnikiem po oferowanych w sektorze kwalifikacjach. Mapy pokazują powiązania między kwalifikacjami, co pozwala na planowanie ścieżek kariery i przygotowywanie programów szkoleń.
Nie należy zapominać, że Zintegrowany System Kwalifikacji obejmuje również kwalifikacje ze szkolnictwa formalnego. W zakresie nadawania kwalifikacji formalnych w systemie oświaty można odnotować przykłady przyjęcia perspektywy sektorowej: reforma systemu oświaty przeprowadzona w 2017 roku zmieniła dotychczasowe zasadnicze szkoły zawodowe w szkoły branżowe; mają one w założeniu ściślej współpracować z lokalnym rynkiem pracy poprzez powiązania z konkretnymi branżami.
Sektor czy branża? Dylemat między definicją a praktyką
W dyskusji o roli inicjatyw sektorowych w ZSK wraca często pytanie o to, czym właściwie jest sektor. Najprostsza i najbardziej uniwersalna definicja mówi, że sektor stanowi wyodrębnioną część gospodarki. To podejście nie odpowiada jednak na dwa pytania: „przez kogo wyodrębnioną?” oraz: „na podstawie jakich kryteriów?”.
W praktyce często korzysta się z różnych klasyfikacji, a z perspektywy Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji istotne są 3 z nich:
- Klasyfikacja Zawodów i Specjalności, opracowana przez Ministerstwo Pracy
- Klasyfikacja Zawodów Szkolnictwa Branżowego, w której wszystkie zawody nauczane w szkołach branżowych i technikach zostały podzielone na 32 branże
- Polska Klasyfikacja Działalności, w której gospodarka została podzielona na 21 sekcji, na podstawie finalnie dostarczanego produktu lub usługi
W statystyce publicznej do przypisania działalności do sektora wykorzystuje się zazwyczaj PKD – jako klasyfikację najlepiej rozpoznawalną na rynku pracy. Z podobnych względów została ona wykorzystana również do wskazania obszarów, którymi zajmują się sektorowe rady ds. kompetencji. Ma jednak jedną poważną wadę, jeśli chodzi o zastosowanie jej w systemie kwalifikacji: o zaklasyfikowaniu do sektora decyduje produkt wytwarzany przez przedsiębiorstwo, a nie zakres wykonywanych prac. Wywoływać to może zamęt w określaniu stanowisk i zadań zawodowych specyficznych dla konkretnych sektorów. Przykładem może być informatyk zatrudniony w banku, który według powyższej klasyfikacji zostanie przypisany do sektora finansowego, a nie do sektora IT.
Dodatkowo sytuację komplikuje istnienie, zbliżonego do „sektora”, określenia: „branża”. W ZSK oba słowa traktowane są zazwyczaj jako synonimy (dlatego też sektorowe rady ds. kompetencji wspierają przygotowanie branżowych bilansów kapitału ludzkiego), choć zdarzają się też odmienne podejścia. Rada ds. turystyki, na przykład, posługuje się podziałem swojego sektora na 4 branże: gastronomiczną, pilotażu i przewodnictwa, hotelarską oraz organizacji turystyki.
Z powyższych względów w pracach dotyczących sektorowych ram kwalifikacji przyjęto zasadę, że sektor (czy raczej: jego reprezentanci) sam określa zakres swojej działalności oraz umiejętności zawodowe, które są w nim wykorzystywane. Praktyka ta odnosi się także do autonomii sektora w nazewnictwie, które wynika zarówno z potrzeb przedsiębiorców, jak i z używanego przez nich na co dzień języka. Jako przykłady posłużyć mogą ramy: w sektorze usług rozwojowych (a nie usług szkoleniowych) oraz dla przemysłu mody (a nie np. przemysłu włókienniczego).
Zintegrowany System Kwalifikacji wraz z jego narzędziami i regulacjami daje szczególne możliwości, jeśli chodzi o tzw. sektorowe czy też branżowe podejście do tworzenia i nadawania kwalifikacji funkcjonujących na polskim rynku pracy. Sektorowe ramy kwalifikacji powiązane z Polską Ramą Kwalifikacji i Europejską Ramą Kwalifikacji przyczyniają się do realizacji celów promowania uczenia się przez całe życie oraz zwiększenia możliwości zatrudnienia, mobilności i integracji społecznej pracowników i osób uczących się. Co szczególnie istotne: nowe rozwiązania instytucjonalne, takie jak sektorowe ramy kwalifikacji oraz sektorowe rady ds. kompetencji, integrują interesariuszy związanych z daną branżą.
Autorka: Katarzyna Trawińska
Od 2009 roku pracownik naukowy Instytutu Badań Edukacyjnych w Warszawie. W latach 2012–2017 pełniła funkcję zastępcy lidera w projektach poświęconych rozwijaniu i wdrażaniu Polskiej Ramy Kwalifikacji. Od 2017 roku członek i sekretarz Rady Naukowej IBE. Od 2015 roku brała udział w projektach dotyczących rozwijania systemu edukacji w Macedonii. Na co dzień współpracuje z instytucjami krajowymi i międzynarodowymi (FRP, FRSE, OECD, CEDEFOP) w obszarze edukacji i rynku pracy. Od 2017 roku pracownik naukowy i wykładowca w SGH w Warszawie. W 2017 roku została powołana przez ministra edukacji narodowej na członka Grupy Doradczej ds. Europejskiej Ramy Kwalifikacji przy Komisji Europejskiej (EQF AG).
