Studia podyplomowe cieszą się dużym zainteresowaniem w Polsce. Według danych GUS liczba uczestników studiów podyplomowych w roku akademickim 2020/21 wyniosła 149,6 tys. osób. Co więcej, portale internetowe takie jak Studiapodyplomowe.info lub Otouczelnie.pl gromadzą informacje dla ponad 3900 studiów podyplomowych. Dlaczego więc tylko mała część z nich została włączona do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji i wpisana do Zintegrowanego Rejestru Kwalifikacji?
Skala zainteresowania
Na koniec października 2022 roku w Zintegrowanym Rejestrze Kwalifikacji widniało 15 kwalifikacji z kategorii studiów podyplomowych. Zastanawiać może fakt, dlaczego tylko 15 spośród ponad 3900 kwalifikacji nadawanych w Polsce po ukończeniu studiów podyplomowych (dalej: kwalifikacji podyplomowych) zostało włączonych do ZSK.
By ocenić skalę zainteresowania wprowadzeniem kwalifikacji podyplomowych do ZRK, w kwietniu 2021 roku została podjęta próba nawiązania kontaktu z przedstawicielami jak największej liczby szkół wyższych z całego kraju. W tym celu wysłano ankietę do Regionalnych Centrów ds. ZSK i wspierania LLL z prośbą o jej przekazanie uczelniom w każdym województwie. Ankieta zawierała 6 pytań dotyczących tego, czy dana uczelnia jest zainteresowana opisywaniem kwalifikacji podyplomowych, wprowadzeniem ich do ZRK (pytania 1 i 6) oraz uzyskaniem wsparcia w tym zakresie (pytania 2 do 5).
W ankiecie wzięło udział 17 uczelni. Tak mała liczba respondentów, w porównaniu do całkowitej liczby 362 uczelni w Polsce, budzi pytania. Jaki zasięg ma IBE wśród uczelni? Jedno jest pewne, ankieta nie trafiła do wszystkich 362 uczelni, niemniej została przekazana do dużej części z nich, a w niektórych województwach nawet do wszystkich uczelni. W związku z tym niski stopień zwrotu ankiety z uczelni, z którymi IBE współpracuje lub do których ma kontakt, może jednak świadczyć o słabym zainteresowaniu opisywaniem kwalifikacji. Ponadto spośród 17 respondentów 11 odpowiedziało stanowczo „nie”, a jedynie 6 wyraziło zainteresowanie.
Szanse i bariery
Wśród argumentów, na które powołują się przedstawiciele uczelni jako uzasadnienie dla braku zaangażowania z ich strony w opisywanie kwalifikacji podyplomowych, można wymienić:
- brak wymogu – przypisanie poziomu Polskiej Ramy Kwalifikacji (PRK) i włączenie kwalifikacji cząstkowej do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji nie są ustawowo wymagane. W związku z tym z punktu widzenia pytanych osób zaangażowanie się w tego typu działanie jest zbędne i nie jest konieczne do utrzymania uprawnień do prowadzenia działalności akademickiej;
- brak czasu – opisywanie kwalifikacji postrzegane jest jako czasochłonne, a pracownicy uczelni są zbyt zajęci codziennymi obowiązkami, by móc dodatkowo podejmować tego typu działania;
- brak widocznych korzyści – przekonanie, że poświęcony czas nie przełoży się na wymierne korzyści ani dla pracowników, ani dla uczelni; z punktu widzenia uczelni nic nie wskazuje na to, że wpisanie kwalifikacji podyplomowej do ZRK przyczyni się do wymiernego zwiększenia liczby studentów.
Z kolei najczęściej deklarowanymi przez uczelnie motywatorami do zaangażowania się w opisywanie kwalifikacji podyplomowych, są:
- wyróżnienie od konkurencji – przedstawiciele uczelni podkreślali podczas rozmów, że przypisanie poziomu PRK do kwalifikacji i wpisanie jej do rejestru wyróżnia tę kwalifikację na tle innych dostępnych kwalifikacji o zbliżonych charakterze;
- podniesienie jakości studiów – przedstawiciele uczelni korzystają z opisywania kwalifikacji w ZSK do aktualizacji programów studiów, rozwinięcia metod dydaktycznych lub do aktualizacji profilu absolwentów;
- zwiększenie rozpoznawalności kwalifikacji w przestrzeni międzynarodowej dzięki przypisaniu do niej poziomu Europejskiej Ramy Kwalifikacji.
Kwalifikacje opisane, ale nie wpisane do ZRK
Analiza ścieżki dokumentacji przesłanej do Rady Interesariuszy ZSK (RI) przez przedstawicieli uczelni prowadzi do jeszcze innych wniosków. Od maja 2017 roku do listopada 2022 roku przekazano łącznie 32 opisy kwalifikacji podyplomowych do RI. Poniższa grafika ilustruje, dlaczego tylko część z nich została ostatecznie wprowadzona do rejestru.
Ścieżki opisów kwalifikacji podyplomowych otrzymanych przez RI w okresie 05.2017–11.2022
Powyższy schemat przedstawia kilka zjawisk. Po pierwsze tylko część opisów kwalifikacji podyplomowych opiniowanych przez RI zostaje wprowadzona do ZRK. Spośród 32 kwalifikacji opiniowanych przez Radę do listopada 2022 roku jedynie 15 zostało wpisanych do rejestru, czyli – w przybliżeniu – połowa. Innymi słowy, co druga opisana kwalifikacja podyplomowa nie trafiła do rejestru. Po drugie dla wielu wnioskodawców (ponad połowy) uzasadnienie opinii RI jest „niezrozumiałe”. W takiej sytuacji, gdy wnioskodawcy nie otrzymują wsparcia, postanawiają zrezygnować z procesu lub odkładają go w czasie i już do niego nie wracają.
Studium przypadku
Kwalifikacja zaopiniowana pozytywnie przez RI w lipcu 2020 roku została włączona do ZSK przez władze uczelni 25.03.2021 roku, natomiast do rejestru została wpisana dopiero na początku 2022 roku. Przyczyną tego opóźnienia okazało się błędne określenie adresata dokumentacji – przedstawiciele uczelni przesłali dokumentację do ministerstwa koordynującego ZSK zamiast do podmiotu prowadzącego rejestr – IBE.
O pomyłce dowiedział się pracownik IBE w listopadzie 2021 roku podczas rozmowy z przedstawicielem uczelni, kiedy zapytał o to, na jakim etapie znajdują się obecnie prace nad włączaniem tej kwalifikacji do ZSK.
Warto podkreślić, że nawet wydanie pozytywnej opinii przez RI nie gwarantuje, że kwalifikacja zostanie wpisana do rejestru. W jednym z przypadków, gdzie opis kwalifikacji został pozytywnie zaopiniowany, wnioskodawca wskazał na trudność „wprowadzenia” sugerowanych zmian, ustosunkowania się do rekomendacji RI. Osoby, które zajmowały się opisaniem kwalifikacji, już nie wznowiły procedury i w efekcie opis kwalifikacji przesłany RI w czerwcu 2017 roku do tej pory (tj. do grudnia 2022 r.) nie został wprowadzony do rejestru.
Przypadki te ilustrują, jak ważne jest wsparcie dla zespołów opisujących nie tylko podczas samego przygotowywania pierwszej wersji dokumentacji, lecz w trakcie całego procesu włączania kwalifikacji.
Kluczowe okazało się wsparcie indywidualne, polegające na utrzymywaniu stałego kontaktu (telefonicznego, podczas spotkań online), dające możliwość konsultowania na bieżąco roboczych dokumentów. Taka forma współpracy wydaje się kluczowa w podtrzymaniu dynamiki zaangażowania zespołów opisujących kwalifikacje. W efekcie tych działań od stycznia 2021 roku nawiązano długotrwałą współpracę z 7 uczelniami i skonsultowano dokumentację do opisu 14 kwalifikacji, przy czym ta liczba regularnie wzrasta.
O autorze
Michał Rostworowski – magister, absolwent kierunku analizy systemów edukacyjnych na Uniwersytecie Genewskim w Szwajcarii. Realizuje projekty w Instytucie Badań Edukacyjnych w obszarze Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji i walidacji efektów uczenia się. Wspiera uczelnie oraz instytuty badawcze we włączaniu kwalifikacji podyplomowych do ZSK. Były pracownik International Bureau of Education (IBE–UNESCO) oraz konsultant do spraw jakości szkoleń. Ma doświadczenie w badaniach jakościowych i ilościowych oraz ewaluacji programów szkoleniowych.
