Kilka słów o Zintegrowanej Strategii Umiejętności 2030 (ZSU 2030)
Dokument, jakim jest Zintegrowana Strategia Umiejętności 2030, ma status polityki publicznej, a to między innymi oznacza, że stwarza ramy dla interesariuszy zaangażowanych w działania na rzecz rozwijania umiejętności. Ponadto umożliwia:
- zaprojektowanie spójnej polityki na rzecz kształtowania i rozwijania umiejętności;
- skoordynowanie działań zaangażowanych stron;
- zwiększenie aktywności edukacyjnej i zawodowej we wszystkich grupach społecznych, zwłaszcza narażonych na wykluczenie;
- wzmocnienie świadomości na temat znaczenia umiejętności dla osiągania korzyści indywidualnych, gospodarczych i społecznych;
- zapewnienie równego dostępu do informacji o popycie i podaży na umiejętności, doradztwa zawodowego oraz ofert szkoleniowych związanych z kształtowaniem i rozwojem umiejętności.
Zapisy Zintegrowanej Strategii Umiejętności 2030 należy traktować jako merytoryczny drogowskaz do planowania przedsięwzięć (działań, projektów, programów), które należy podjąć w celu realizacji konkretnie zidentyfikowanych wyzwań związanych z rozwijaniem oraz wykorzystywaniem umiejętności dzieci, młodzieży i osób dorosłych we wszystkich fazach dorosłości.
Przeczytaj najnowsze wydanie Kwartalnika ZSK
Strategia uwrażliwia również przyszłych autorów konkretnych przedsięwzięć na szczególne grupy osób:
- osoby o zróżnicowanych potrzebach rozwojowych i edukacyjnych;
- osoby z różnorodnymi trudnościami w uczeniu się oraz z ograniczeniami wynikającymi ze stanu zdrowia fizycznego i psychicznego;
- osoby zamieszkujące na terenach defaworyzowanych i wykluczonych przestrzennie;
- osoby o niskim statusie społeczno-ekonomicznym;
- osoby ze wszystkich grup niedostosowanych społecznie oraz wykluczonych społecznie;
- osoby narażone na wykluczenie społeczne i zawodowe;
- osoby nisko wykwalifikowane;
- osoby z niskimi umiejętnościami podstawowymi;
- opiekunowie osób zależnych powracający na rynek pracy, ze szczególnym uwzględnieniem działań kierowanych do kobiet;
- osoby zdolne;
- cudzoziemcy i obywatele polscy powracający z zagranicy.
Model uczącej się osoby dorosłej w świetle zapisów Zintegrowanej Strategii Umiejętności 2030
Analiza poszczególnych zapisów w ZSU 2030 pozwala stworzyć model uczącej się osoby dorosłej. W ZSU 2030 osoba dorosła występuje w odniesieniu do sfery prywatnej i publicznej, a jej umiejętności dotyczą rozmaitych ról społecznych. I tak: w sferze prywatnej osoba dorosła występuje jako „podmiotowe ja oraz jako rodzic/opiekun dzieci, młodzieży lub zależnych dorosłych osób. Natomiast w sferze publicznej dorosły jest przede wszystkim pracownikiem i aktywnym uczestnikiem życia społecznego.
Dorosły jako podmiotowe ja
Uczącego się dorosłego cechuje wysoka motywacja do uczenia się oraz potrzeba integralnego rozwoju fizycznego, psychicznego, emocjonalnego i społecznego. Co oznacza, że:
- po pierwsze – diagnozuje swoje zasoby, tj. umiejętności, predyspozycje, talenty, zainteresowania, możliwości, ale także ograniczenia i deficyty;
- po drugie – jest świadomy swoich mocnych i słabych stron;
- po trzecie – potrafi efektywnie zarządzać swoimi zasobami;
- po czwarte – rozwija swoje umiejętności w myśl idei uczenia się przez całe życie w ramach edukacji formalnej, pozaformalnej i uczenia się nieformalnego;
- po piąte – dba o rozwój własnej kondycji fizycznej, psychicznej i emocjonalnej;
- po szóste – korzysta z całożyciowego doradztwa edukacyjnego i zawodowego.
Dorosły jako rodzic/opiekun dzieci, młodzieży lub dorosłych osób zależnych
Osoba dorosła w kontekście życia rodzinnego po pierwsze – skupia się na rozwoju własnych umiejętności niezbędnych do skutecznego pełnienia roli rodzica/opiekuna, po drugie – stwarza warunki do rozwoju umiejętności poszczególnych członków swojej rodziny, po trzecie – inwestuje w rozwój rodziny jako instytucji.
Jako rodzic/opiekun, osoba dorosła samodzielnie zarządza rozwojem umiejętności kluczowych do pełnienia roli rodzica/opiekuna oraz korzysta ze wsparcia instytucjonalnego w opiece, wychowaniu i rozwoju umiejętności dzieci, młodzieży i innych osób zależnych. W szczególności korzysta:
- z rozwiązań w zakresie diagnozowania potrzeb dotyczących wczesnego wspomagania rozwoju dzieci i wsparcia rodziny, na przykład z badań przesiewowych, wsparcia psychologicznego, pedagogicznego, instytucjonalnego, organizacyjnego, prawnego;
- z rozwiązań w zakresie wspomagania rozwoju dzieci, młodzieży i osób dorosłych ze szczególnym uwzględnieniem podmiotowości osoby uczącej się;
- z doradztwa zawodowego przy kształtowaniu aspiracji edukacyjnych i zawodowych dzieci i młodzieży;
- ze wsparcia w zakresie rozwiązań służących wsparciu więzi rodzinnych i rodzicielskich;
- z rozwiązań w zakresie wspomagania rodzin, między innymi ze wsparcia psychologicznego, pedagogicznego, instytucjonalnego, organizacyjnego i prawnego.
Dorosły jako pracownik
Osoba dorosła na rynku pracy w świetle zapisów Zintegrowanej Strategii Umiejętności 2030 cechuje się gotowością do planowania oraz do rozwijania umiejętności istotnych z punktu widzenia zmieniającego się rynku pracy, wykonywanego zawodu, zajmowanego stanowiska i zakresu obowiązków zawodowych.
Gotowość do rozwijania umiejętności wykorzystywanych w sferze zawodowej ściśle wiąże się:
- z korzystaniem z różnych źródeł danych dotyczących aktualnego i przyszłego zapotrzebowania na umiejętności, kwalifikacje i zawody;
- z korzystaniem z wiarygodnych informacji o istniejącej ofercie edukacyjnej oraz możliwościach zdobywania kwalifikacji;
- ze świadomością możliwości uzyskania kwalifikacji drogą edukacji formalnej, pozaformalnej i nieformalnego uczenia się;
- z gotowością do potwierdzania efektów uczenia się nabytych w ramach edukacji pozaformalnej i uczenia się nieformalnego;
- z korzystaniem z innowacyjnych narzędzi oraz rozwiązań do potwierdzania umiejętności i osiągnięć zawodowych w miejscu pracy, na przykład: mikropotwierdzeń (ang. microcredentials), cyfrowych odznak (ang. digital badges);
- ze świadomością istotności potwierdzania kwalifikacji;
- z korzystaniem z doradztwa zawodowego i edukacyjnego;
- z korzystaniem z doradztwa walidacyjnego.
Dorosły w miejscu pracy ma możliwość pełnego wykorzystania swoich umiejętności i talentów, co z kolei wpływa na jego zaangażowanie, zwiększa poczucie odpowiedzialności, umożliwia samorealizację, wpływa na poczucie sprawstwa i sensu pracy. Co więcej, na bieżąco korzysta z możliwości oferowanych przez pracodawcę na rzecz rozwijania umiejętności. Z punktu widzenia optymalnego rozwoju umiejętności pracownika kluczowe są jego gotowość do korzystania z coachingu, tutoringu i mentoringu pracowniczego, uczestniczenie w sieciach współpracy pracowników, w krajowych i zagranicznych praktykach i stażach zawodowych.
Dorosły jako współpracownik – kolega, koleżanka z pracy – współtworzy kulturę organizacyjną firmy opartą na współpracy i zaufaniu. Wiąże się z tym posiadanie i rozwijanie umiejętności psychologicznych, z których kluczowe są umiejętności komunikacyjne oraz umiejętność kooperacji, zarządzania konfliktami i budowania relacji interpersonalnych.
Dorosły jako obywatel
Zapisy Zintegrowanej Strategii Umiejętności 2030 odnoszą się także do osoby dorosłej jako obywatela, podkreślając jego wysoką aktywność społeczną, w tym zaangażowanie w życie publiczne.
Osobę dorosłą cechuje:
- zaufanie społeczne;
- umiejętność dialogu i współpracy;
- zainteresowanie sprawami publicznymi;
- zaangażowanie w życie społeczności lokalnej;
- świadome i aktywne uczestnictwo w organizacjach pozarządowych i nieformalnych inicjatywach społecznych;
- poszanowanie dla innych;
- tolerancja wobec odmienności;
- rozumienie złożoności kulturowej i historycznej świata;
- urzeczywistnianie idei równych szans;
- poszanowanie prawa.
Efektem upowszechnienia w społeczeństwie tego typu umiejętności będzie wzrost wzajemnego zaufania, większe zaufanie obywateli do instytucji i organów państwa oraz wzmocnienie w społeczeństwie gotowości do działania na rzecz dobra wspólnego.
Dorosły jako świadomy uczestnik procesu uczenia się
Konsekwencją zmian społecznych i gospodarczych, a także pandemii COVID-19 powinien być ponowny namysł nad zestawem umiejętności osób dorosłych. Ważne jest, aby osoba dorosła była świadomym i aktywnym uczestnikiem procesu uczenia się, projektowała go i realizowała zgodnie ze swoimi potrzebami, możliwościami i ograniczeniami. Jednocześnie nie może być ona pozbawiona wsparcia instytucji rozwijających różnorodne umiejętności osób dorosłych.
W dyskusji o umiejętnościach uczących się dorosłych nie można zapominać, że funkcjonują oni w różnych kontekstach i pełnią rozmaite role społeczne. Dlatego rozwój umiejętności nie powinien ograniczać się do ról zawodowych, ale uwzględniać także role rodzica/opiekuna czy aktywnego obywatela. Jednocześnie trzeba pamiętać, że aby dorosły mógł pełnić efektywnie rozmaite role społeczne, kluczowe jest, by w pierwszej kolejności umiał zadbać o własną kondycję fizyczną, psychiczną i emocjonalną. Dobrostan każdego z nas jest warunkiem urzeczywistnienia zarysowanego w ZSU 2030 modelu osoby dorosłej.
O autorkach:
Monika Staszewicz
Doktor nauk humanistycznych z zakresu pedagogiki, ze specjalizacją pedagogika alternatywna i edukacja ustawiczna. Wieloletni pracownik naukowo-dydaktyczny, badaczka społeczna, dziekanka wydziału, organizatorka, koordynatorka i realizatorka krajowych i międzynarodowych konferencji, szkoleń, kursów, warsztatów oraz projektów badawczo-rozwojowych i wdrożeniowych z zakresu edukacji dorosłych. Autorka i współautorka publikacji na temat edukacji dorosłych i uczenia się przez całe życie (LLL), zwłaszcza dotyczących ideologii edukacyjnych, pedagogiki i andragogiki cielesności i seksualności oraz pozaformalnych i nieformalnych społeczności uczących się.
Dominika Walczak
Doktor nauk humanistycznych z zakresu socjologii. Absolwentka międzywydziałowych interdyscyplinarnych studiów doktoranckich prowadzonych w Instytucie Studiów Społecznych im. prof. R. B. Zajonca na Uniwersytecie Warszawskim, adiunkt w Instytucie Filozofii i Socjologii Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie, ekspert kluczowy ds. Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji w Instytucie Badań Edukacyjnych. Wieloletni wykładowca akademicki, autorka i współautorka licznych badań naukowych i publikacji z zakresu socjologii edukacji, zwłaszcza dotyczących warunków pracy nauczycieli, systemu nauki i szkolnictwa wyższego, studiów doktoranckich, przebiegu karier naukowych, mobilności międzynarodowej studentów i naukowców. Prelegentka na licznych seminariach i konferencjach naukowych poświęconych edukacji.
