Gigantyczny instrument badawczy o wadze 620 ton jest częścią obserwatorium należącego do Instytutu Astronomii UMK. Antena nieustannie odbiera kosmiczne sygnały w zakresie radiowym, które astronomowie wizualizują w postaci wykresów czy map nieba. Sygnały radiowe można również zamienić na dźwięk – mamy wówczas do czynienia z iście kosmicznym radiem. W 2011 r., podczas XI Toruńskiego Festiwalu Nauki i Sztuki, kilkaset osób zgromadzonych pod radioteleskopem KOPERNIK mogło dosłownie usłyszeć kosmos na żywo (pulsar PSR 0329+54) oraz wysłuchać koncertu grupy Voices of The Cosmos prezentującej muzykę zawierającą autentyczne kosmiczne sygnały. 

Muzycy podsłuchują Wszechświat

Pulsary to gwiazdy neutronowe, czyli takie „niedorobione” czarne dziury. Powstają podczas wybuchu gwiazdy supernowej. Wówczas otoczka umierającej gwiazdy jest odrzucana, a jądro bardzo drastycznie się kurczy. Czasami jądro zapada się tak bardzo, że powstaje czarna dziura, a czasami proces ten zatrzymuje się wcześniej i powstaje gwiazda neutronowa, którą możemy jeszcze bezpośrednio obserwować. Niektóre gwiazdy neutronowe można obserwować jako pulsary regularnie wysyłające impulsy radiowe. Regularność tych impulsów jest porównywalna z dokładnością zegarów atomowych. Takie „rytmy kosmosu” można było właśnie usłyszeć w muzyce Voices of The Cosmos podczas koncertu pod toruńskim radioteleskopem. Grupa wykorzystuje w swojej muzyce m.in. sygnały radiowe pulsarów, Słońca i magnetosfer planet Układu Słonecznego. Dźwięki płynące z kosmosu wykorzystuje także amerykański kompozytor, artysta dźwięku, gitarzysta i radioamator Jeff Gburek, który od wielu lat mieszka w Poznaniu i tworzy muzykę eksperymentalną na bazie własnych obserwacji radiowych ziemskiej magnetosfery. Dzięki skonstruowanej przez siebie antenie nagrywa sygnały zorzowe, które są najbardziej intensywne podczas dużej aktywności Słońca. 

Usłyszeć niedostrzegalne

Posiadamy wiele zmysłów, którymi możemy doświadczać otaczającego nas świata, jednak sporo nam umyka z powodu różnych ograniczeń. Oko ludzkie widzi tylko wąski zakres fal elektromagnetycznych od fioletu do czerwieni. Wszechświat jednak promieniuje również na falach dłuższych niż „kolor czerwony”, bo mamy na przykład podczerwień, mikrofale, fale radiowe. Z drugiej strony fale krótsze niż „kolor fioletowy” to kolejno: ultrafiolet, promieniowanie Roentgena czy promieniowanie gamma. Wymienione zakresy fal elektromagnetycznych możemy zamieniać na fale akustyczne, czyli dźwięk. Najbardziej wdzięcznym zakresem dla takich sonifikacji są fale tzw. VLF (Very Low Frequency). Fale elektromagnetyczne o bardzo niskich częstotliwościach, które na przykład towarzyszą dużej aktywności ziemskiej magnetosfery. Wyjątkowość tych sygnałów polega na tym, że po zamianie ich na dźwięk nie musimy zmieniać ich częstotliwości, bo od razu mieści się ona w zakresie słyszalności ludzkiego ucha (od 20 do 20 000 herców). Oznacza to minimalną ingerencję w kosmiczny sygnał. Można prawie bezpośrednio doświadczyć ludzkim uchem to, czego nie widzą nasze oczy.

Rys. 4 Voices of The Cosmos, Lublin – Warsztaty Kultury