W ostatnim czasie świętowaliśmy szóstą rocznicę obowiązywania ustawy o ZSK. Ustawa wprowadziła do krajowego systemu kwalifikacji nowe narzędzie sprzyjające realizacji polityki na rzecz uczenia się przez całe życie. Mowa o kwalifikacjach rynkowych, wypracowywanych przez „różne środowiska […] na podstawie zgromadzonych przez nie doświadczeń”.
O włączeniu kwalifikacji rynkowej do ZSK decyduje minister właściwy, rozpatrując wniosek złożony przez zainteresowany podmiot. We wniosku zawarty jest projekt kwalifikacji, a jednym z jego kluczowych komponentów jest opis efektów uczenia się i ramowych warunków przeprowadzania walidacji. Niemal od początku funkcjonowania systemu IBE wspiera przedstawicieli wielu branż zainteresowanych opisaniem kwalifikacji. Za nami sześć lat doświadczeń, obserwacji i analiz, które inspirują nas do dalszych działań wspomagających wdrażanie ZSK w Polsce.
Najważniejsi są ludzie
Wsparcie IBE w opisywaniu kwalifikacji rynkowych realizuje się przede wszystkim w przekazywaniu wiedzy o ZSK, w tym reguł funkcjonowania kwalifikacji, a także w instruktażu metodycznym dotyczącym opisu poszczególnych komponentów wniosków o włączenie kwalifikacji do ZSK. Eksperci metodyczni wspierają prace zespołów merytorycznych (branżowych). Eksperci branżowi są znawcami danego zawodu, reprezentują różne, częstokroć niepowiązane ze sobą miejsca pracy (ich doświadczenie jest zróżnicowane). Zamierzone cele osiągane są najpełniej w zespołach mieszanych złożonych z osób, które:
- wykonują na co dzień działania związane z tymi, o których mowa w kwalifikacji. Doświadczenie tych osób ułatwia namysł nad urealnieniem projektowanych wymagań i precyzyjnym dostosowaniem ich do potrzeb pracodawców;
- działania te czynią podstawą swoich rozważań teoretycznych (badawczych, analitycznych, wdrożeniowych). Dzięki tym osobom zachowana jest poprawność terminologiczna i metodologiczna;
- są specjalistami w dziedzinie procesów rozwojowych (dydaktycy, szkoleniowcy, osoby odpowiedzialne za opracowywanie narzędzi służących weryfikacji umiejętności). Działalność w sferze usług rozwojowych ułatwia namysł nad ramowymi wymaganiami dla walidacji kwalifikacji.
To ważne, ponieważ informacje uzupełniane we wniosku są produktami wiedzy eksperckiej. Opis efektów uczenia się opiera się na wiedzy i doświadczeniu członków zespołu, wynikach analizy zawodów, stanowisk, specjalności, zasobów kadrowych, procesów. Jest wypadkową wynegocjowanych w trakcie prac eksperckich zbiorów umiejętności, niezbędnych do tego, aby kwalifikacja spełniała kryteria rzetelności, aktualności i elastyczności, by odpowiadała na potrzeby osób uczących się oraz pracodawców.
Ścieżki doskonalenia
Nawet najlepszy pomysł na kwalifikację to początek drogi. Wykorzystanie efektów uczenia się w opisie kwalifikacji rynkowej oraz niewiązanie walidacji wprost z różnymi sposobami uczenia się decydują o nowatorskim charakterze kwalifikacji rynkowych. Możliwość potwierdzenia uzyskania efektów uczenia się funkcjonuje w obszarze edukacji od wielu lat. Ale w przypadku systemów oświaty oraz szkolnictwa wyższego weryfikacja umiejętności poprzedzona jest sformalizowanymi formami kształcenia, co przekłada się między innymi na myślenie o sposobach sprawdzania postępów w nauce i konstrukcję egzaminów zewnętrznych. Opis kwalifikacji rynkowych bywa przez to wyzwaniem, ale – co należy podkreślić – również ogromną szansą. Wymaga starannej inwentaryzacji i uporządkowania tego, co wiemy, w odniesieniu do celu, który chcemy osiągnąć. W trakcie prac nad projektowaniem kwalifikacji należy zastanowić się nad tym, które umiejętności będą kluczowe, z których zaś można zrezygnować, by nie obciążać kwalifikacji nadmiarem wymagań. Jednocześnie warto wprowadzić te elementy, które sprawią, że kwalifikacja będzie dostosowana do obowiązujących standardów i wymogów stawianych pracownikom. Praca nad tworzeniem kwalifikacji to najlepszy moment na zrewidowanie i uporządkowanie słownika kluczowych pojęć, odniesienie ich do najnowszego stanu wiedzy i rozwoju technologii. Opis kwalifikacji oferuje perspektywę opracowania przekazu, który będzie komunikatywny dla wszystkich potencjalnych czytelników.
Opisywanie kwalifikacji wymaga współdziałania wszystkich zaangażowanych osób, które uczą się od siebie nawzajem. Jest okazją do porównania ze sobą różnych doświadczeń, potrzeb, opinii i wizji. Należy też pamiętać, że uszczegółowiona we wniosku koncepcja kwalifikacji jest dopracowywana w trakcie włączania do ZSK.
Wokół kwalifikacji rynkowych wytyczane są ścieżki doskonalenia. Praca nad wnioskiem, współpraca z ministrem, wdrożenie i realizacja rozwiązań umożliwiających walidację i certyfikację jest ścieżką doskonalenia dla wszystkich osób zaangażowanych w powyższe działania. Doskonalona jest kwalifikacja – opis, a także ulepszany jest przebieg działań umożliwiających jej nadawanie. Dzięki zdobytemu doświadczeniu podmioty zaangażowane we wsparcie wdrażania ZSK i upowszechnianie wiedzy na jego temat doskonalą procedury, formy i narzędzia wsparcia. Wypadkową tych wszystkich działań jest możliwość dopracowywania samego Systemu.
Autor: Piotr Bordzoł
Doktor nauk humanistycznych, absolwent MISH KUL, polonista. Członek Pracowni Języka Polskiego w Zakładzie Dydaktyk Szczegółowych IBE (2013–2016), od 2016 roku wspiera podmioty zainteresowane opisywaniem i włączaniem do ZSK kwalifikacji rynkowych.
