Obecnie mamy 178 kwalifikacji rynkowych, które zostały włączone do ZSK, w tym 104 kwalifikacje mają status funkcjonujących. Kwalifikacje te obejmują już prawie wszystkie poziomy Polskiej Ramy Kwalifikacji oraz wiele dziedzin gospodarki: od gastronomii przez sektor budowlany, modę, handel, sport, opiekę zdrowotną po przemysł 4.0 i edukację.
Oczekiwania wobec ZSK a rzeczywistość
Kiedy wrócimy myślami do pierwszych spotkań interesariuszy ZSK odbywających się w latach 2016–2018, to nie sposób zapomnieć o podstawowych oczekiwaniach, jakie stawiano wobec kwalifikacji rynkowych. Postulaty te najczęściej padały ze strony podmiotów zainteresowanych funkcjonowaniem w ramach systemu, w tym potencjalnych instytucji certyfikujących. Większość tych postulatów dotyczyła dwóch kwestii: finansowania oraz popytu na kwalifikacje ze strony potencjalnych odbiorców. W pierwszym przypadku oczekiwania skupiały się wokół „państwowości” ZSK, co miało się wiązać z oczekiwaniem zapewnienia jakiejś formy publicznego finansowania uzyskiwania kwalifikacji dla potencjalnych grup odbiorców (czy to poprzez dystrybucję środków publicznych, czy to nowy mechanizm finansowania przez pracodawców). Z drugiej strony wydawało się, że wraz z wejściem w życie systemu umożliwiającego zdobywanie użytecznych kwalifikacji, zgodnych z aktualnymi potrzebami rynku pracy, popyt na nie będzie naturalny, samonapędzający się.
Szybko jednak okazało się, że wdrożenie tak złożonego systemu uzyskiwania kwalifikacji wymaga zaangażowania wielu interesariuszy. Organy państwowe musiały zająć się nie tylko obsługą i finansowaniem systemu, ale przede wszystkim działaniami upowszechniającymi i edukacyjnymi na temat samej idei, założeń i celów wdrażanych rozwiązań, które były kierowane do samych przedstawicieli administracji państwowej, samorządowej, instytucji rynku pracy, przedstawicieli instytucji edukacyjnych (z obszaru edukacji formalnej, pozaformalnej), a także obywateli i pracodawców. Wydaje się, że ten element okazał się największym wyzwaniem, gdyż po 7 latach od wdrożenia ZSK, nadal wielu jego bezpośrednich adresatów (przede wszystkim obywateli i pracodawców) w ogóle nie wie o jego istnieniu i możliwościach, jakie oferuje.
Upowszechnianie wiedzy o ZSK przez IC
W związku z czasochłonnym procesem upowszechniania wiedzy o ZSK, a także włączania kwalifikacji do systemu, część instytucji, która złożyła wnioski o włączenie kwalifikacji rynkowych, zawiesiła ich nadawanie. Powodów jest wiele: m.in. zbyt szybka dezaktualizacja danej kwalifikacji, brak zainteresowania daną kwalifikacją, zbyt skomplikowane procedury związane z nadawaniem kwalifikacji. Niektóre instytucje zdecydowały się jednak na podjęcie własnych aktywności, których celem było dotarcie z informacją o korzyściach związanych z nadawaniem i uzyskiwaniem kwalifikacji rynkowych zarówno do decydentów odpowiedzialnych za edukację, pracodawców, jak i do obywateli w różnych grupach wiekowych. Takie podejście zastosowała także Fundacja VCC, która od samego początku inwestowała nie tylko w promocję nadawanych przez siebie kwalifikacji, ale także w szerzenie ogólnej wiedzy o ZSK. Podejmowane działania takie jak organizacja (liczonych już w tysiącach) spotkań z przedstawicielami jednostek samorządu terytorialnego, organizowanie dziesiątek konferencji czy warsztatów skupiających różnych interesariuszy i prezentujących kwalifikacje rynkowe w praktyce, a także budowanie wiarygodności poprzez wysoką jakość i eksperckość, zaowocowały dla samej Fundacji VCC uzyskaniem uprawnień do nadawania 20 kwalifikacji rynkowych, złożeniem 38 wniosków o włączenie kwalifikacji z różnych gałęzi gospodarki (w tym pierwszej kwalifikacji rynkowej, która została włączona: Montowanie stolarki budowlanej), a przede wszystkim wydaniem ponad 7100 certyfikatów potwierdzających nadanie kwalifikacji rynkowych.
Współpraca na wielu poziomach
Każda z instytucji, która podejmuje trud złożenia wniosku o włączenie kwalifikacji rynkowej do systemu, musi się liczyć z tym, że w ZSK będzie miała do czynienia z wielopoziomową współpracą z podmiotami, do kooperacji z którymi podmioty rynkowe nie mają zwykle wielu okazji, m.in. z przedstawicielami ministrów, podmiotami konkurencyjnymi (podczas konsultacji środowiskowych), podmiotami nadzorującymi – podmiotami zewnętrznego zapewniania jakości. Powoduje to konieczność wypracowania ram i standardów dla tej współpracy, często kompromisów i nieustannego uczenia się komunikacji.
Efektem takiej wielowymiarowej współpracy między Fundacją VCC i największą organizacją branżową w zakresie stolarki budowlanej – Związkiem „Polskie Okna i Drzwi” (POiD) było włączenie pierwszej kwalifikacji rynkowej do ZSK: Montowanie stolarki budowlanej. Pierwszym krokiem było wspólne przygotowanie przez obie organizacje modułu szkoleniowego, na bazie którego powstała struktura kwalifikacji (zakres elementów stolarki i wymaganych umiejętności) oraz opis efektów uczenia się, który pojawił się w ostatecznie złożonym wniosku. (1)
U źródeł powstania tej kwalifikacji znalazły się zapotrzebowanie na podniesienie jakości robót montażowych stolarki i konieczność ujednolicenia wymagań kompetencyjnych, co miało się przełożyć na jakość usług montażu oferowanych na rynku. Informacji merytorycznych dotyczących produktów, stosowanych technologii dostarczyły firmy będące członkami POiD, takie jak Fakro, Soudal, Hörmann, Porta. Dzięki zaangażowaniu kluczowych producentów stolarki uwzględnione w opisie kwalifikacji umiejętności oraz wiedza mogły odpowiadać aktualnym potrzebom pracodawców. Podczas włączania kwalifikacji niezwykle ważna okazała się współpraca z ministrem właściwym – ówczesnym ministrem budownictwa (wspieranym przez Instytut Badań Edukacyjnych), którego personel wykazał się dużą otwartością, zarówno jeśli chodzi o wolę włączenia pierwszej kwalifikacji do systemu, jak i o pełnienie funkcji mediacyjnej pomiędzy wnioskodawcą a specjalistami i ekspertami opiniującymi kwalifikację.
Od momentu włączenia kwalifikacji (lipiec 2017) rozpoczęła się współpraca na linii instytucja certyfikująca – podmiot zewnętrznego zapewniania jakości, którym została Sieć Badawcza Łukasiewicz – Instytut Technologii Eksploatacji z siedzibą w Radomiu. Instytucje te wspólnie pracowały nad stworzeniem ram współpracy, a także klimatu wzajemnej otwartości i przejrzystości w działaniach. Oprócz wizyt monitorujących, koniecznego raportowania, organizowano spotkania, na których omawiano szczegółowo warunki prowadzenia walidacji i certyfikowania, możliwości usprawnienia różnych procesów i działań w ramach ZSK.
W czerwcu 2018 roku odbyły się pierwsze walidacje, do których przystąpili uczniowie Państwowych Szkół Budownictwa – Zespołu Szkół w Bytomiu. W kolejnych latach kwalifikację tę zdobywali zarówno uczniowie szkół budowlanych, jak i osoby dorosłe, które chciały się przekwalifikować. Do walidacji podchodzili także pracownicy firm zajmujących się montażem stolarki budowlanej. Współpraca z każdą z tych grup odbiorców – zarówno na poziomie instytucjonalnym, jak i indywidualnym, wymagała odrębnego podejścia i elastyczności.
Jedną z pojawiających się na początku trudności była również zmiana świadomości na temat samego sposobu weryfikacji efektów uczenia się, która stanowiła zaskoczenie zarówno dla szkół, pracodawców, jak i dla samych kandydatów przystępujących do walidacji. Złożoność walidacji, jej długi czas trwania (w przypadku Montowania stolarki budowlanej – ok. 8 godzin), a także konieczność potwierdzenia uzyskania wszystkich wymaganych umiejętności i kompetencji, były dla wielu interesariuszy dużym wyzwaniem i zaskoczeniem. Ostatecznie działania edukacyjne prowadzone przez instytucję certyfikującą i otwartość na współpracę różnorodnych odbiorców zaowocowały nadaniem ponad 800 certyfikatów.
Droga, jaką trzeba przejść od pomysłu na opracowanie opisu kwalifikacji rynkowej do regularnego nadawania kwalifikacji, jest potwierdzeniem tego, że skuteczne wdrożenie kwalifikacji rynkowej wymaga od wszystkich interesariuszy ZSK wzajemnego zaufania, ciągłego doskonalenia się, wykazywania inicjatywy, gotowości do ponoszenia ryzyka i inwestycji, a także chęci współpracy. Aby efekty wdrożenia ZSK były trwałe i miały realny wpływ na zmiany społeczne wynikające z wykorzystania możliwości systemu w zakresie uczenia się osób dorosłych, potrzebna jest dalsza współpraca organizacji zaangażowanych w rozwój ZSK i podjęcie przez nie jeszcze większego wysiłku, a także zastosowanie skutecznych metod upowszechniania wiedzy, przede wszystkim wśród pracodawców i obywateli, na temat korzyści wynikających z korzystania z rozwiązań oferowanych przez ZSK.
O autorce:
Edyta Migałka − Wiceprzewodnicząca Sektorowej Rady ds. Kompetencji Nowoczesne Usługi Biznesowe. Dyrektor ds. komunikacji w Fundacji VCC, gdzie odpowiada między innymi za rozwój obszaru związanego z kwalifikacjami rynkowymi, opisy i włączanie kwalifikacji do ZSK, tworzenie scenariuszy walidacji i jakość procesów nadawania kwalifikacji. Pod jej bezpośrednim nadzorem zostało włączonych do ZSK 20 kwalifikacji rynkowych (z prawie 40 złożonych wniosków). Ekspert metodyczny i merytoryczny w zakresie ZSK. Absolwentka Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie i Szkoły Głównej Handlowej. Autorka publikacji z zakresu ZSK, edukacji zawodowej oraz public relations.
1) Migałka, E., Panas, R. (2018). Kreowanie nowych kwalifikacji rynkowych w powiązaniu z informacjami o zawodach. Edukacja ustawiczna dorosłych, 3.
